Αρχαίο θέατρο Δωδώνης

Θέατρο Δωδώνης

Θέατρο

Θεατρική κατασκευή αποτελούμενη από τη χωμάτινη ορχήστρα στην περιφέρεια της οποίας διατηρείται υπόγειος λίθινος αγωγός αποχέτευσης των ομβρίων υδάτων, κοίλο χωρισμένο από δύο ομόκεντρους διαδρόμους-διαζώματα σε τρία μέρη κατασκευασμένο από ασβεστόλιθο και ορθογώνια λίθινη σκηνή με επιμελημένη ισοδομική τοιχοποιία.

Υπάρχει φωτογραφική και σχεδιαστική τεκμηρίωση των ανασκαφικών και αναστηλωτικών εργασιών από το 1959 έως και το 2000 στο αρχείο της ΙΒ΄ ΕΠΚΑ. Επίσης πλήρης ψηφιακή φωτογραφική , αρχιτεκτονική –σχεδιαστική, τεκμηρίωση όλου του μνημείου στο αρχείο της Επιστημονικής Επιτροπής Δωδώνης- ΤΔΠΕΑΕ, βασικό υπόβαθρο για τη μελέτη του θεάτρου «Στερέωση και αποκατάσταση του αρχαίου θεάτρου Δωδώνης», μελέτη που εκπονήθηκε από την Αρχιτεκτονική Ε.Π.Ε., Γραμματόπουλος- Πανουσάκης με ειδικό συνεργάτη-σύμβουλο τον Γ. Αντωνίου. Το τοπογραφικό υπόβαθρο της μελέτης έχει εκπονήσει ο Ε. Βοζίκης.

Γενικά για το Ιερό της Δωδώνης βλ.:

•  Carapanos C., Dodone et ses ruins, Paris 1878.

Για την ανασκαφική έρευνα και χρονολόγηση του θεάτρου βλ.:

•  Δάκαρης Σ., Το Ιερόν της Δωδώνης , ΑΔ 16 (1960).

Για τις οικοδομικές φάσεις του θεάτρου βλ.:

• Δάκαρης Σ., Δωδώνη, Αρχαιολογικός Οδηγός, 1986.

Για το σκηνικό οικοδόμημα βλ.:

•  Βλαχοπούλου –Οικονόμου, Α., Ηγεμόνες και κορυφαίες κέραμοι με διακόσμηση από την Ήπειρο. Τύπος «άνθους λωτού-ελίκων», Ιωάννινα 1986.

Για το θέατρο βλ.:

•  Κατσικούδης Ν. , Το θέατρο στην αρχαία Ήπειρο, «Δωδώνη: Ιστορία και Αρχαιολογία», τόμος ΚΘ΄(2000).

Για τα νάια βλ.:

•  P. Cabanes, Les concours des Naia de Dodone, Nikephoros 1, 1988,49-84.

Για την αρχιτεκτονική τεκμηρίωση του θεάτρου βλ.:

1. Χαρίσης Β . ,«Μελέτη Αναστήλωσης Αναλημματικών Τοίχων του θεάτρου της Δωδώνης», Ιωάννινα, 1964 .
2.  Του ιδίου «Δωδώνη. Αρχιτεκτονικές θεωρήσεις και ιχνογραφικές αναπαραστάσεις», Ηπειρωτικό ημερολόγιο 2006.
3.  Γ. Αντωνίου «Μελέτη στερέωσης και αποκατάστασης του αρχαίου θεάτρου της Δωδώνης», Αθήνα, 2007.

Αρχαιολογικός χώρος Δωδώνης, Δήμος Δωδώνης, Νομού Ιωαννίνων.

Η κατασκευή του θεάτρου συνδέεται με την περίοδο βασιλείας του Πύρρου (297-272 π.Χ.) και με την τέλεση των Ναίων που πιθανά καθιερώθηκαν επί της βασιλείας του.

Το θέατρο της Δωδώνης είναι κατασκευασμένο στο ΝΔ άκρο του λοφώδους βραχίονα που διατρέχει την ομώνυμη κοιλάδα, εντός των ορίων του Δήμου Δωδώνης με προσανατολισμένο άξονα προς τα ΝΑ. Η ανέγερση ενός μνημειακού θεάτρου χωρητικότητας 15-17.000 θεατών σε ένα Ιερό που εκτός του πανηπειρωτικού του χαρακτήρα αποκτούσε σταδιακά και πανελλήνιο ήταν αναγκαία. Η κατασκευή του θεάτρου συνδέεται με την περίοδο βασιλείας του Πύρρου (297-272 π.Χ.) και με την τέλεση των Ναίων που πιθανά καθιερώθηκαν επί της βασιλείας του.
Α΄ οικοδομική περίοδος: Αρχές του 3ου αι. π.Χ.

Το ημικυκλικό κοίλο χωρίζεται με δέκα κλίμακες σε εννιά κερκίδες. Δύο ομόκεντροι διάδρομοι –διαζώματα χωρίζουν το κοίλο σε τρία μέρη εκ τον οποίων το ψηλότερο αποτελούσε το επιθέατρο. Διαθέτει συνολικά 55 σειρές εδωλίων εκ των οποίων οι 19 ανήκουν στο κατώτερο τμήμα, 16 στο μεσαίο και 20 στο ανώτερο. Το επιθέατρο χωρίζεται με κλίμακες σε 18 κερκίδες ενώ τα δύο κατώτερα τμήματα σε 9 κερκίδες. Στην περίοδο αυτή ανήκε και η πρώτη σειρά εδράνων, η προεδρία, για τα τιμώμενα πρόσωπα κατασκευασμένη από απλά έδρανα με κοίλη κατατομή στην πρόσοψη. Όλα τα έδρανα είναι μονολιθικά με αρχικό ύψος 0,387μ. εκτός των εδράνων του επιθεάτρου που ανέρχεται σε 0,391μ.
Η άνοδος των θεατών στο πρώτο διάζωμα γινόταν από την ορχήστρα μέσω των 10 κλιμάκων ενώ η πρόσβαση στο μεσαίο διάζωμα γινόταν μέσω των εξωτερικών κλιμακοστασίων κατασκευασμένων κατά το ισόδομο σύστημα στα άκρα του αναλήμματος.

Η ορχήστρα (διαμέτρου 18,72μ.) διαμορφωμένη στο λαξευμένο βράχο με χωμάτινο δάπεδο σχηματίζει στην κάτοψη πλήρη κύκλο. Στο κέντρο σώζεται η βάση του βωμού του Διονύσου, η θυμέλη. Την περιέβαλε λίθινος κυκλικός αποχετευτικό αγωγός για τα όμβρια ύδατα τα οποία οδηγούνταν κάτω από το δάπεδο του σκηνικού οικοδομήματος και εξέρεαν στο καρστικό υπόβαθρο της περιοχής.

Η ορθογώνια σκηνή διώροφη σύμφωνα με τον Σ. Δάκαρη, κατασκευασμένη κατά το ισόδομο σύστημα έφερε πεσσοστοιχία στην ανοιχτή πρόσθια πλευρά και δύο τετράγωνες αίθουσες στα άκρα , τα παρασκήνια. Στο νότιο τοίχο της σκηνής ένα θυραίο άνοιγμα με τοξωτό υπέρθυρο οδηγούσε σε μία ισομήκη δωρική στοά με 13 οκτάπλευρους στύλους στην πρόσοψη.

Β΄ οικοδομική περίοδος

Μετά την Αιτωλική καταστροφή το 219 π.Χ. το σκηνικό οικοδόμημα αποκτά χαρακτηριστικά ελληνιστικής τυπολογίας ώστε να ανταποκριθεί στις νέες συνθήκες της θεατρικής πράξης. Κατασκευάστηκε λίθινο προσκήνιο με 18 ιωνικά ημικιόνια στην πρόσοψη που ενώνει τα δύο πρόσθετα μικρότερα ορθογώνια διαμερίσματα στα άκρα του σκηνικού οικοδομήματος.
Αυτή την περίοδο κατασκευάζονται και τα δύο μνημειακά πρόπυλα που πλαισιώνουν τις παρόδους με δίδυμες εισόδους και ιωνικούς ημικίονες. Επίσης διαμορφώνονται πρανή με αναλήμματα κατά το ισόδομο σύστημα ΝΑ του θεάτρου για τη συγκράτηση της αιτωλικής επίχωσης και ΝΔ για την κατασκευή του σταδίου. Η διαμόρφωση αυτή είχε σαν αποτέλεσμα την κατάχωση τμήματος των εξωτερικών κλιμάκων την αφαίρεση βαθμίδων από τις παρόδους και την ανακατασκευή των ακραίων αναλημματικών τοίχων. Η πρόσβαση των θεατών στο δεύτερο διάζωμα γινόταν στα δυτικά μέσω των κλιμάκων και βαθμίδων του σταδίου ενώ ανατολικά μέσω λοξής κλίμακας στο άνδηρο.
Γ΄ οικοδομική περίοδος

Σύμφωνα με τον ανασκαφέα εντοπίζονται κάποιες επισκευές στο σκηνικό οικοδόμημα αρχαιότερες των χρόνων του Αυγούστου που συνδέονται με τη ρωμαϊκή καταστροφή του 167 π.Χ. Ίχνη τοίχων στην πρόσοψη της σκηνής πρόχειρης κατασκευής από αργούς λίθους αντικατέστησαν κάποιους από τους ημικίονες του προσκηνίου.
Δ΄ οικοδομική περίοδος

Κατά τη μετατροπή του θεάτρου σε αρένα, στα χρόνια του Αυγούστου, αφαιρέθηκαν οι πρώτες σειρές καθισμάτων μαζί με την προεδρία και υψώθηκε προστατευτικός τοίχος για την προστασία των θεατών. Ο τοίχος απέκοψε όλο το προσκήνιο του σκηνικού οικοδομήματος και ενώθηκε με το νότιο τοίχο του σχηματίζοντας ελλειπτική κονίστρα διαμέτρου 33,10 μ. και δημιουργώντας δύο τριγωνικά διαμερίσματα στα άκρα της σκηνής που φυλάσσονταν τα ζώα (ταύροι και αγριόχοιροι) για τους αγώνες. Το δάπεδο της ορχήστρας ανυψώθηκε με τεχνητή επίχωση που σκέπασε τη θυμέλη τον οχετό και τα εναπομείναντα τμήματα του προσκηνίου.

Η σημερινή του μορφή του αρχαίου θεάτρου οφείλεται σε εκτεταμένες αναστηλώσεις που έγιναν στις δεκαετίες 1960/70.

Το θέατρο ανασκάφηκε από τους Καραπάνο (1875), Ευαγγελίδη (1955) και Δάκαρη (1959). Το 1960, προκειμένου το θέατρο να παραχωρηθεί για παραστάσεις αρχαίου δράματος, πραγματοποιήθηκε από τον Δάκαρη προσωρινή επανατοποθέτηση των εδωλίων στα δύο κατώτερα διαζώματα του κοίλου, αποκαταστάθηκαν οι ορθοστάτες του στηθαίου στο μεσαίο διάζωμα και διευθετήθηκαν οι αναβαθμοί των δέκα κλιμάκων. Πριν από την επέμβαση αυτή, εξαιτίας της κατολίσθησης και της ανατροπής των εδωλίων, η όλη εικόνα του θεάτρου έδινε την εντύπωση βίαιης καταστροφής.

Ακολούθησε η απομάκρυνση των επιχώσεων γύρω από το θέατρο και η εκπόνηση μελέτης το 1961 από τον αρχιτέκτονα Β. Χαρίση, προκειμένου να στερεωθούν οι αναλημματικοί τοίχοι. Από το 1961 έως το 1974, έγιναν στερεωτικές και αναστηλωτικές εργασίες που αφορούσαν κυρίως στο ανατολικό και δυτικό περιμετρικό ανάλημμα του θεάτρου, στους πύργους αντιστήριξης της προσόψεως του κοίλου, στον αναλημματικό τοίχο του ανδήρου της δυτικής παρόδου, στα εδώλια του σταδίου, καθώς και στο επιθέατρο. Από τον γλύπτη Σ. Τριάντη πραγματοποιήθηκε συγκόλληση των ιωνικών ημικιόνων στις εισόδους των δύο παρόδων και των ημικιόνων του λίθινου προσκηνίου, ενώ συμπληρώθηκε με νέους θολίτες η κορυφή της τοξωτής πύλης του σκηνικού οικοδομήματος. Αναστηλωτικές εργασίες έγιναν επίσης στο άνδηρο μπροστά από τον ανατολικό αναλημματικό πύργο του θεάτρου.

Με την ένταξη του έργου στο Τ. Δ. Π. Ε. Α. Ε. και τη σύσταση Επιστημονικής Επιτροπής Δωδώνης, ξεκίνησε το νεώτερο αναστηλωτικό έργο στο θέατρο της Δωδώνης.
Πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες συντηρήσεις επιφανειών σε ολόκληρο το πρώτο και δεύτερο διάζωμα του κοίλου. Οι εργασίες είχαν ως βασικό στόχο τη συγκόλληση όλων, κατά το δυνατόν, των αποκολλημένων θραυσμάτων ή και τμημάτων από το σώμα των εδωλίων των κερκίδων και την πλήρωση των μεγάλων ρωγμών. Πραγματοποιήθηκαν αναστηλωτικές εργασίες στις τοιχοποιίες της αρένας εντός του σκηνικού οικοδομήματος καθώς και στην ακραία ανατολική κερκίδα του πρώτου διαζώματος του κοίλου του θεάτρου. Αποκατάσταση του ακραίου κλιμακοστασίου καθώς και του αντίστοιχου τμήματος του αναλημματικού τοίχου.
Η κακή κατάσταση και η εκ φύσεως παθογένεια του δομικού υλικού, οι εκτεταμένες παρατοποθετήσεις αρχιτεκτονικών μελών, οι σημαντικές αποκλίσεις από την αρμόζουσα για θέατρο γεωμετρία, ο κίνδυνος απώλειας χαρακτηριστικών στοιχείων του μνημείου λόγω φθοράς και η λανθασμένη εντύπωση και αισθητική της υφιστάμενης κατάστασης, οδήγησαν στην πιλοτική αποκατάσταση της ακραίας ανατολικής κερκίδας του α΄ διαζώματος και του νοτιανατολικού αναλημματικού τοίχου.
ΚΕΡΚΙΔΑ 1Α

Πραγματοποιήθηκε αποξήλωση των εδράνων και μέρους του υποβάθρου, ανασκαφική διερεύνηση και τεκμηρίωση μέχρι το φυσικό βράχο. Έγινε διαλογή των αναστηλούμενων λίθων του υποβάθρου, διαλογή μέρους του αφαιρεθέντος υποβάθρου για επανάχρηση και τακτοποίηση των μη επαναχρησιμοποιούμενων λίθων του υποβάθρου. Στο υπόβαθρο της κερκίδας απομακρύνθηκε το γαιώδες υλικό μέχρι τον φυσικό βράχο, συντηρήθηκαν τμήματα του φυσικού βράχου που είχαν παρουσιάσει διαφορικές καθιζήσεις και αποκολλήσεις, τοποθετήθηκε υδατοποιητικό διάφραγμα και ειδικό γεωύφασμα και δημιουργήθηκε υποδομή για την υποδοχή των λίθινων εδωλίων και διαδρόμων, με την ανακατασκευή αδιατάρακτης και στατικά αυτόνομης λιθοδομής. Τοποθετήθηκε αποστραγγιστικός αγωγός.

Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε συντήρηση, συγκόλληση και συμπλήρωση των αρχαίων εδράνων και των αρχαίων πλακών διαδρόμου, λάξευση (από τοπικό ασβεστόλιθο) και τοποθέτηση των νέων εδράνων και πλακών όπου έλλειπαν τα αρχαία μέλη. Τέλος ανασύνθεση-αποκατάσταση των αποσυναρμολογημένων περιοχών στις όμορες υφιστάμενες ανά περίπτωση στάθμες.

Το καλοκαίρι του 1960, προκειμένου το θέατρο να παραχωρηθεί για παραστάσεις αρχαίου δράματος, πραγματοποιήθηκε από τον Δάκαρη «προσωρινή επανατοποθέτηση» των εδωλίων στα δύο κατώτερα διαζώματα του κοίλου, αποκαταστάθηκαν οι ορθοστάτες του στηθαίου στο μεσαίο διάζωμα και διευθετήθηκαν οι αναβαθμοί των δέκα κλιμάκων. Στις 5 και 6 Αυγούστου του ίδιου χρόνου με πρωτοβουλία της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών διδάχτηκαν η «Ηλέκτρα» του Σοφοκλέους και οι «Χοηφόροι» του Αισχύλου.
Το 1999, μετά την πτώση ενός ορθοστάτη του β΄ διαζώματος, με απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (Κ.Α.Σ.), απαγορεύτηκαν οι παραστάσεις και γενικότερα η άνοδος των επισκεπτών στο κοίλο για την προστασία των θεατών. Το μνημείο ωστόσο παραμένει ανοιχτό για επίσκεψη όπως και ολόκληρος ο αρχαιολογικός χώρος.

Το μνημείο ανήκει στη χωρική αρμοδιότητα της ΙΒ΄ Εφορείας προϊστορικών και κλασσικών αρχαιοτήτων και ως εκτελούμενο αναστηλωτικό έργο είναι ενταγμένο στο Ταμείο Διαχείρισης Πιστώσεων για την Εκτέλεση Αρχαιολογικών Έργων.

ΥΠ.ΠΟ.Τ./ ΙΒ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων

ΥΠ.ΠΟ.Τ./ ΙΒ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.

39.546491°

20.787833°

39.546491,20.787833