Πρόοδος Εργασιών

Γεωφυσικές Έρευνες

Απαλλοτριώσεις

Ανασκαφές

Μελέτες Αποκατάστασης

Εργασίες Αποκατάστασης

Γρήγορη μετάβαση

Μεγάλο θέατρο Γόρτυνας στην Ακρόπολη

Περιγραφή

Πολυμέσα

Επιστημονικό δελτίο

Χρηματοδοτήσεις

Πρόοδος Εργασιών

Τα νέα του θεάτρου

Ο αρχαιολογικός χώρος της Γόρτυνας βρίσκεται στο Δήμο Γόρτυνας, στην Κρήτη.

Το μεγάλο θέατρο της Γόρτυνας είχε λαξευτεί στη νοτιοανατολική πλαγιά του λόφου της Ακρόπολης, στην απέναντι πλευρά του Ληθαίου ποταμού όπου βρίσκονταν το Ωδείο και η Αγορά. Σύμφωνα με τον Belli δεν υπήρχε προστώο (portico), γεγονός που μάλλον επιβεβαιώνεται καθώς το θέατρο βρίσκεται πολύ κοντά στο Ληθαίο ποταμό.

Το κοίλο (cavea) του θεάτρου, με περίμετρο 140 μ., εσωτερική διάμετρο 40 μ. περίπου και εξωτερική 88 μ., στην πίσω πλευρά του είχε λαξευμένο κανάλι το οποίο χρησίμευε και ως κανάλι απορροής των ομβρίων υδάτων κατά τη διάρκεια του χειμώνα, αλλά και για την πρόσβαση του κοινού στο ανώτερο διάζωμα μέσω πέντε ανοιγμάτων στον εξωτερικό τοίχο.

Τα δύο άκρα του κοίλου δεν ήταν λαξευμένα στο βράχο του λόφου αλλά στηρίζονταν από θολωτές κατασκευές οι οποίες είχαν τοξωτές εξωτερικές όψεις. Εντός του εξωτερικού τοίχου και πάνω από την ανώτερη κερκίδα υπήρχε κυκλικός διάδρομος (ambulacrum) με κιονοστοιχία πλάτους 2 μ., και ένας πλατύτερος διάδρομος πλάτους (3,60μ.) που χώριζε το ανώτερο διάζωμα από το κατώτερο. Το κάτω διάζωμα ήταν μεγαλύτερο και πιθανότατα είχε 18 σειρές καθισμάτων, ενώ το άνω διάζωμα είχε 11 σειρές.

Σύμφωνα με τον Sanders το μεγαλύτερο μέρος αυτής της θεατρικής κατασκευής σώζεται, μάλλον σε κακή κατάσταση, και είναι καλυμμένο από τη βλάστηση.

Όπου δεν είχε χρησιμοποιηθεί ο βράχος, το θέατρο είχε κατασκευαστεί με σύνθετο σκυρόδεμα (concrete) και πλίνθινες εξωτερικές όψεις, ενώ στη βάση τους μεγάλα τμήματα κιόνων έχουν χρησιμοποιηθεί για περισσότερη σταθερότητα.

Οι πληροφορίες μας σχετικά με το σκηνικό οικοδόμημα, το οποίο πιθανότατα καταστράφηκε κατά τον 19ο αιώνα, προέρχονται από τις περιγραφές του OnorioBelli. Το κτήριο της σκηνής είχε μήκος 120 μ., ενώ η πρόσοψη της σκηνής (scaenaefrons) κάλυπτε περίπου 70 μ. Η πρόσοψη ήταν ενιαία και το μοτίβο συνεχιζόταν ομοιόμορφα και στις παρόδους, οι οποίες είχαν ορθογώνιες εξέδρες με καμπύλη κόγχη στην πίσω τους πλευρά. Κάθε εξέδρα χωριζόταν από τις γειτονικές εξέδρες από ένα ζευγάρι κίονες πάνω σε βάσεις. Υπήρχαν τρεις θύρες στο postscenium (χώρος πίσω από τη σκηνή) και η κεντρική πλαισιωνόταν από κίονες. Σύμφωνα με τον Belli η scaenaefrons είχε πέντε σειρές κιόνων ιωνικού ρυθμού από λευκό μάρμαρο, ύψους 5,4 μ. και διαμέτρου 0,53μ. Ο Sanders θεωρεί τον αριθμό των σειρών των κιόνων υπερβολικό. Στην πρόσοψη της σκηνής υπήρχε εντοιχισμένη επιγραφή που αναφερόταν στην JuliaAugusta. Δεν γνωρίζουμε σε ποια από τις αυτοκρατορικές Ιουλίες αναφερόταν, αλλά σύμφωνα με τον Belli η επιγραφή βρισκόταν σε δεύτερη χρήση. Ο Spratt αναφέρει ότι στο θέατρο βρισκόταν και ένα γλυπτό σύμπλεγμα του 1ου αιώνα. π.Χ. με θέμα την αρπαγή της Ευρώπης, που τώρα βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο, όμως είναι πολύ πιθανό να μην ήταν αυτή η αρχική του θέση.

Οι συστηματικές ανασκαφές στο Μεγάλο Θέατρο της Γόρτυνας ξεκίνησαν το 2011.

Ο αρχαιολογικός χώρος είναι επισκέψιμος κατόπιν συνεννοήσεως με την αρμόδια Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.

Μαρία Μπρεδάκη
Αρχαιολόγος

Φωτοθήκη

Αρχαίο θέατρο Γόρτυνας (μεγάλο)

Ονομασία Μνημείου

Το Μεγάλο Θέατρο της Γόρτυνας

Κατηγορία

Θέατρο

Σύντομη περιγραφή

Το μεγάλο θέατρο της Γόρτυνας είχε λαξευτεί στη νοτιοανατολική πλαγιά του λόφου της Ακρόπολης, στην απέναντι πλευρά του Ληθαίου ποταμού, όπου βρίσκονταν το Ωδείο και η Αγορά.

Εικόνες - Σχέδια

Σχέδιο O. Belli

Τεκμηρίωση - Βιβλιογραφία

1. Α. Taramelli, AJA VI (1902), 108 κ.εξ.

2. I. F. Sanders, Roman Crete, Warminster 1982, 63.

3. A. di Vita, V. La Rosa & M. A. Rizzo (eds), Ancient Crete. A Hundred Years of Italian Archaeology (1884-1984), Roma 1985, 59.

4. Α. Κάντα, Φαιστός, Αγία Τριάδα, Γόρτυνα, Αθήνα 1998, σελ. 141.

Θέση

Ο αρχαιολογικός χώρος της Γόρτυνας βρίσκεται στο Δήμο Γόρτυνας.

Γενική περιγραφή Μνημείου

Το μεγάλο θέατρο της Γόρτυνας είχε λαξευτεί στη ΝΑ πλαγιά του λόφου της Ακρόπολης στην απέναντι πλευρά του Ληθαίου ποταμού όπου βρισκόταν το Ωδείο και η Αγορά. Σύμφωνα με τον Belli δεν υπήρχε portico, γεγονός που μάλλον επιβεβαιώνεται, καθώς το θέατρο βρίσκεται πολύ κοντά στο Ληθαίο ποταμό. Το κοίλο (cavea) του θεάτρου με περίμετρο 140μ., εσωτερική διάμετρο 40μ. περίπου και εξωτερική 88μ., είχε λαξευμένο κανάλι στην πίσω πλευρά του, το οποίο χρησίμευε και ως κανάλι απορροής των ομβρίων υδάτων κατά τη διάρκεια του χειμώνα, αλλά και για την πρόσβαση του κοινού στο ανώτερο διάζωμα μέσω πέντε ανοιγμάτων στον 2,2μ. πάχους εξωτερικό τοίχο. Τα δύο άκρα του κοίλου δεν ήταν λαξευμένα στο βράχο του λόφου αλλά στηρίζονταν από θολωτές κατασκευές οι οποίες είχαν τις συνήθεις τοξωτές εξωτερικές όψεις. Εντός του εξωτερικού τοίχου και πάνω από την ανώτερη κερκίδα υπήρχε ambulacrum με κιονοστοιχία πλάτους 2μ., και ένας πλατύτερος διάδρομος πλάτους (3,60μ.) χωρίζει το ανώτερο διάζωμα με το κατώτερο. Το κατώτερο διάζωμα ήταν μεγαλύτερο πιθανότατα με 18 σειρές καθισμάτων σε αντίθεση με τις 11 σειρές του ανώτερου διαζώματος. Σύμφωνα με τον Sanders το μεγαλύτερο μέρος της κατασκευής που περιγράφηκε παραπάνω σώζεται αν και σε κακή κατάσταση και καλυμμένη με βλάστηση. Όπου δεν είχε χρησιμοποιηθεί ο βράχος, το θέατρο είχε κατασκευαστεί με σύνθετο σκυρόδεμα (concrete) και πλίνθινες εξωτερικές όψεις, ενώ στη βάση τους μεγάλα τμήματα κιόνων έχουν χρησιμοποιηθεί για περισσότερη σταθερότητα. Το κτήριο της σκηνής (stage building) ήταν μήκους 120μ., ενώ η πρόσοψη της σκηνής (scaenae frons) κάλυπτε μόλις τα 70μ. Γνωρίζουμε για αυτήν μόνο από τις περιγραφές του Onorio Belli τον 15ο αι. και πιθανότατα καταστράφηκε κατά τον 19ο αι. Η πρόσοψη ήταν ενιαία και το μοτίβο συνέχιζε ομοιόμορφα και στις παρόδους: ορθογώνιες εξέδρες με καμπύλη κόγχη στην πίσω τους πλευρά. Κάθε εξέδρα χωριζόταν από ένα ζευγάρι κίονες πάνω σε βάσεις από τις γειτονικές εξέδρες. Υπήρχαν τρεις θύρες στο postscenium (χώρος πίσω από τη σκηνή), οι κεντρικές πλαισιώνονται από κίονες. Σύμφωνα με τον Belli η scaenae frons είχε πέντε σειρές κιόνων ύψους (πιθανόν των χαμηλότερων) 5,4μ. και διαμέτρου 0,53μ. (ο Sanders θεωρεί τον αριθμό των σειρών των κιόνων υπερβολικό) Ήταν από λευκό μάρμαρο και ιωνικού ρυθμού. Υπήρχε στην scaenae frons εντοιχισμένη επιγραφή στην Julia Augusta (αβέβαιο σε ποια από τις αυτοκρατορικές Ιουλίες αναφερόταν η επιγραφή). Σύμφωνα πάντως με τον Belli, η επιγραφή βρισκόταν σε δεύτερη χρήση. Γλυπτό σύμπλεγμα του 1ου αι. π.Χ. με την αρπαγή της Ευρώπης, τώρα στο Βρετανικό Μουσείο, σημειώνεται από τον Spratt ότι βρισκόταν στο θέατρο, πιθανότατα όμως πάλι δεν θα ήταν η αρχική του θέση.

Υπάρχουσα κατάσταση

Δεν έχουν γίνει συντηρήσεις.

Έρευνες - Επεμβάσεις

Δεν έχει ανασκαφεί ποτέ συστηματικά. Το 2009 πραγματοποιήθηκε από το ΙΤΕ γεωφυσική έρευνα και χαρτογράφηση του αρχαίου θεάτρου ύστερα από συνεργασία της Ν.Α. Ηρακλείου και της Νομάρχου κ. Ε. Σχοιναράκη ,με την ΚΓ ΕΠΚΑ και την προϊσταμένη της κ. Μ. Μπρεδάκη.

Επιτρεπόμενες χρήσεις

Επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος κατόπιν συνεννοήσεως.

Πρόσθετες πληροφορίες

Βρίσκεται στον αρχαιολογικό χώρο της Γόρτυνας.

Δικαιοδοσία

Το μνημείο ανήκει στη δικαιοδοσία του ΥΠ.ΠΟ./ ΚΓ΄ ΕΠΚΑ.

Κουμπαράς Χρηματοδοτήσεις

Όνομα	Ημερομηνία	Ποσό (€)
ΣΤΑΥΡΟΣ ΞΥΛΟΥΡΗΣ		100.00
ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΤΣΟΛΑΚΙΔΗΣ		100.00
ΡΕΝΑ ΤΥΛΛΙΑΝΑΚΗ		100.00
ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ		100.00
ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΔΙΑΖΩΜΑ		200.00
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΧΟΙΝΑΡΑΚΗΣ		100.00
ΑΤΣΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΜΑΘΗΤΕΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ		90.00
ΙΩΑΝΝΗΣ ΖΩΧΙΟΣ		50.00
ΙΩΣΗΦ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΗΡΟΥΝΑΚΗΣ		50.00
ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ		40.70
ΑΓΙΟΥ ΘΩΜΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΚΑΙ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ		40.70
ΒΑΓΙΩΝΙΑΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟ		40.70
ΠΟΜΠΙΑΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟ		40.70
ΑΓΙΩΝ ΔΕΚΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟ		40.70
ΒΑΓΙΩΝΙΑΣ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΚΑΙ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ		40.70
ΕΛΛΗ ΠΛΑΤΣΙΟΥΡΗ		30.00
ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΑΦΕΤΖΙΔΑΚΗ		10.00
ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ		40.70
ΕΛΕΝΗ ΒΟΥΓΙΟΥΚΑ		200.00
52o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ		50.00

Σύνολο

€1.464.90

Δαπάνες

Δαπάνη	Ημερομηνία	Ποσό (€)
ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΓΟΡΤΥΝΑΣ		0.00

Σύνολο

€0.00

Υπόλοιπο

€1.464.90

Περιγραφή	Budget	Target	Remarks
Ανάθεση μελέτης συντήρησης και αποκατάστασης	0.00	50.000.00
Συμπληρωματικές εργασίες και βοηθητικές μελέτες	0.00	50.000.00	Το ποσό του κουμπαρά θα διατεθεί για συμπληρωματικές εργασίες και βοηθητικές μελέτες.

Funding Level	Πηγή χρηματοδότησης	Περιγραφή των έργων	Remarks
7.000	Προγραμματική Σύμβαση / Ν. Α. Ηρακλείου	Γεωφυσική έρευνα	Η γεωφυσική έρευνα έχει ήδη ολοκληρωθεί.
460.000	Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση – νυν Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση Ηρακλείου.	Αποκάλυψη και αποκατάσταση του μεγάλου θεάτρου της Γόρτυνας.	Στο μνημείο πραγματοποιούνται ήδη ανασκαφικές εργασίες, οι οποίες χρηματοδοτούνται από Προγραμματική Σύμβαση που έχει υπογραφεί με την τέως Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ηρακλείου- Νυν Περιφέρεια Κρήτης / Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου και το Υπουργείο Πολιτισμού, ύψους 460.000 ευρώ.

Το Νοέμβριο του 2008, ο πρόεδρος του Διαζώματος, κ. Σταύρος Μπένος επισκέφθηκε το αρχαίο θέατρο της Γόρτυνας, στο πλαίσιο της περιοδείας του στα αρχαία θέατρα στην Κρήτη, όπου και συναντήθηκε με τους τοπικούς φορείς. (βλ.εδώ)
Το «ΔΙΑΖΩΜΑ» έχει ανοίξει «κουμπαρά» (ηλεκτρονικό τραπεζικό λογαριασμό) για το αρχαίο θέατρο της Γόρτυνας. (βλ. εδώ) Οι μαθητές του Δήμου Γόρτυνας έχουν υιοθετήσει το αρχαίο θέατρο και διοργανώνουν ετήσιο Μαθητικό Φεστιβάλ. (βλ. εδώ)
Το 2009 η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ηρακλείου διέθεσε μέσω Προγραμματικής Σύμβασης στο ΥΠ.ΠΟ.Τ., χρηματοδότηση ύψους 7.000, 00 € για την πραγματοποίηση Γεωφυσικής Έρευνας, η οποία έχει ήδη ολοκληρωθεί.
Τον Ιούλιο του 2010 η Περιφέρεια Κρήτης διέθεσε μέσω Προγραμματικής Σύμβασης, χρηματοδότηση ύψους 400.000, 00 € για την αποκάλυψη του μνημείου. Το αντικείμενο της σύμβασης ήταν:
- καθαρισμός μνημείου από τη βλάστηση,
- απομάκρυνση του πεσμένου δομικού υλικού,
- μικρές διερευνητικές τομές σε επιλεγμένα σημεία του μνημείου,
- αρχική αποτύπωση του περιγράμματος του μνημείου,
- λήψη μέτρων προσωρινής προστασίας του αποκαλυφθέντος περιγράμματος του μνημείου,
- κατασκευή νέας περίφραξης. (λίνκ)
Τον Οκτώβρη του 2012 υπεγράφη η τροποποίηση του χρόνου της τελευταίας Προγραμματικής Σύμβασης.
Η ανασκαφή επικεντρώθηκε στο κάτω κοίλο και την ορχήστρα, στην περιοχή της νότιας παρόδου, καθώς και στο κεντρικό τμήμα του προσκηνίου και της σκηνής με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Το μνημείο δεν έχει στο σύνολό του αποκαλυφθεί. Αν και μεγάλο τμήμα του προσκηνίου και της ορχήστρας και το σύνολο σχεδόν του κοίλου έχουν αποκαλυφθεί, το σκηνικό οικοδόμημα ωστόσο, καθώς και οι πάροδοι καλύπτονται από επιχώσεις. Η εφαρμογή εδώ του κανόνα της πλήρους αποκάλυψης του μνημείου πριν από την εκπόνηση της συνολικής μελέτης αποκατάστασης πρακτικά δεν είναι δυνατή εξαιτίας της μεγάλης κλίμακας των εργασιών που απαιτούνται (εργασίες συντήρησης, σωστικές δομοστατικές εργασίες, εργασίες αποκατάστασης, αποστράγγισης, ανασκαφικές εργασίες, κ.λπ.).
Τον Ιούνιο του 2014 υπεγράφη η τροποποίηση της σύμβασης και η αύξηση του αρχικού προϋπολογισμού της κατά 60.000,00 €, προκειμένου να ενταχθούν στο πρόγραμμα και οι αναθέσεις των απαιτούμενων μελετών αποκατάστασης (λίνκ)
Το Φεβρουάριο του 2015 έγινε απευθείας από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου η ανάθεση των παρακάτω μελετών για την αποκατάσταση του ρωμαϊκού θεάτρου Γόρτυνας:
- «Τεχνικογεωλογική – Γεωτεχνική Μελέτη Μεγάλου Θεάτρου Γόρτυνας», στον Κρητσωτάκη Γεώργιο, γεωλόγο – γεωτεχνικό,
- «Στατική Μελέτη Στερέωσης και Αποκατάστασης του Μεγάλου Θεάτρου της Γόρτυνας» στην επιχείρηση με την επωνυμία Hydroment Σύμβουλοι Μηχανικοί Α.Ε.,
- «Αρχιτεκτονική μελέτη αποκατάστασης και ανάδειξης του μεγάλου θεάτρου της Γόρτυνας» στο Χατζηδάκη Νικόλαο, Αρχιτέκτονα Μηχανικό,
- Μελέτη «Αποτύπωσης με Τοπογραφικές Μεθόδους του Μεγάλου Θεάτρου της Γόρτυνας» στην επιχείρηση με την επωνυμία ΠΕΡΜΕΛ Α.Ε.
Η εκπόνηση των μελετών ολοκληρώθηκε. Οι μελέτες προωθήθηκαν για έγκριση από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο.
Την Τρίτη 30 Ιουνίου 2020 οι μελέτες εγκρίθηκαν από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο του ΥΠ.ΠΟ.
Η μελέτη αρχιτεκτονικής αποκατάστασης σε συνδυασμό με την εδαφομηχανική και στατική μελέτη (καθώς και τη μελέτη συντήρησης που εκπονήθηκε από την αρχαιολογική υπηρεσία) πραγματοποιήθηκαν σε αυτή τη φάση με σκοπό να ορίσουν και να ιεραρχήσουν τις εργασίες που πρέπει να γίνουν εφεξής στο μνημείο (ανασκαφικές εργασίες, επεμβάσεις προστασίας ή άλλες επεμβάσεις), οι οποίες δεν θα είναι πλέον ανεξάρτητες, αλλά θα εντάσσονται σε ένα πλαίσιο που θα αφορά στον ορθό προγραμματισμό τους, από την αποκάλυψη έως την τελική αποκατάσταση και ανάδειξη του μνημείου. Η πρόταση έχει στόχο:

Την ιεράρχηση και τον προγραμματισμό των επεμβάσεων που απαιτείται να γίνουν στο μνημείο και το περιβάλλον του από σήμερα έως και την τελική ανάδειξή του.
Την αντιμετώπιση των δομικών και άλλων προβλημάτων του μνημείου με στόχο την ασφάλεια των εργαζομένων, αλλά και του μνημείου.
Την αποκατάσταση του κοίλου, καθώς έχει στο σύνολό του σχεδόν αποκαλυφθεί και αποτελεί μια αυτόνομη ενότητα του θεάτρου.
Τη βελτίωση της αναγνωσιμότητας του μνημείου, ώστε να γίνεται κατανοητό και στον μη ειδικό επισκέπτη.
Τη σύνδεση του αρχαίου θεάτρου με τον αρχαιολογικό χώρο της Γόρτυνας και τη δημιουργία των ελάχιστων απαραίτητων συνθηκών επισκεψιμότητας, σε πρώτο στάδιο, καθώς ο χώρος θα εξελιχθεί στο μέλλον.

Το Μάιο του 2020 υπεγράφη νέα Προγραμματική Σύμβαση, ύψους 240.000 ευρώ, που θα χρηματοδοτήσει διετές ανασκαφικό πρόγραμμα στο θέατρο. Τη σύμβαση συνυπέγραψαν το Υπουργείο Πολιτισμού και η Περιφέρεια Κρήτης. Οι πόροι θα διατεθούν από την Περιφέρεια Κρήτης. Το πρόγραμμα ξεκινά τον Απρίλιο του 2021. Στις 12-04-2021 δημοσιεύτηκε η προκήρυξη για την πρόσληψη προσωπικού. Στα πλαίσια της παραπάνω σύμβασης θα ολοκληρωθεί η ανασκαφή του μνημείου και θα εκπονηθούν οι συμπληρωματικές μελέτες αποκατάστασης του μνημείου, με στόχο την πλήρη προετοιμασία του έργου για την ένταξή του στο Ε.Σ.Π.Α. 2021-2027. Οι εργασίες είναι σε εξέλιξη (ΣΤΙΓΜΑ).
Ολοκλήρωση των ανασκαφικών εργασιών, εκπόνηση των συμπληρωματικών μελετών αποκατάστασης του μνημείου και ένταξη του έργου στο Ε.Σ.Π.Α. 2021-2027. (ΕΠΟΜΕΝΟ ΒΗΜΑ)