Το αρχαίο θέατρο των Γιτάνων βρίσκεται στη Γιτάνη του Δήμου Φιλιατών, στον νομό Θεσπρωτίας.
Κτίστηκε στα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ., εποχή αυξημένης οικοδομικής δραστηριότητας στην Ήπειρο, ιδιαίτερα επί της βασιλείας του Πύρρου, και περίοδο άνθισης της Γιτάνης. Καταστράφηκε από τους Ρωμαίους το 167 π. Χ.
Το θέατρο είναι κτισμένο στο κατώτερο επίπεδο του οικισμού, έξω από τα τείχη, και προστατεύεται από προτείχισμα. Επιπλέον φυσική προστασία προσφέρει ο ποταμός Καλαμάς προς τον οποίο είναι προσανατολισμένο.
Φαίνεται ότι το θέατρο κτίστηκε εξαρχής λίθινο και ως υλικό κατασκευής χρησιμοποιήθηκε κυρίως ο λευκός ασβεστόλιθος. Η ορχήστρα σχηματίζει πλήρη κύκλο που φέρει εγγεγραμμένο τετράγωνο και τέμνεται από το προσκήνιο. Το κοίλο αποτελείται από εικοσιοκτώ σειρές εδωλίων, σε δύο διαζώματα, ενώ είναι πιθανή και η ύπαρξη επιθεάτρου. Αποκαλύφθηκαν τέσσερις κλίμακες που διαιρούν το κοίλο σε πέντε κερκίδες, στις οποίες θα πρέπει να προστεθούν άλλες δύο –σήμερα μισοκατεστραμένες- στα άκρα του κοίλου.
Τα εδώλια του θεάτρου είναι κατασκευασμένα από επιμελώς επεξεργασμένο ασβεστόλιθο και πολλά φέρουν στην πρόσθια πλευρά εγχάρακτες επιγραφές με ονόματα ανθρώπων. Οι αναλημματικοί τοίχοι που στήριζαν το κοίλο δεν έχουν αποκαλυφθεί πλήρως.
Η σκηνή είναι ένα ορθογώνιο λίθινο κτίσμα με διαστάσεις 15,50 Χ 5,50 μέτρα. Στο εσωτερικό της αποκαλύφθηκε πεσσοστοιχία, αποτελούμενη από επτά ορθογώνιους πεσσούς, η οποία θα στήριζε την οροφή του σκηνικού οικοδομήματος. Στο κέντρο της σκηνής υπάρχει ένα θυραίο άνοιγμα, από το οποίο θα έμπαιναν οι ηθοποιοί, ενώ το δάπεδό της είναι κατασκευασμένο από λατύπη και πατημένο χώμα.
Στην πρόσοψη της σκηνής διαμορφώνεται προσκήνιο του οποίου ο στηλοβάτης σώζεται σε μήκος 15,50 και μέσο πλάτος 0,50 μέτρων. Στις δύο πλευρές της σκηνής υπήρχαν τετράγωνα παρασκήνια.
Η έντονη διαβρωτική δράση του παρακείμενου ποταμού Καλαμά δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στον χώρο του θεάτρου και καθιστά αναγκαία τη λήψη των απαραίτητων μέτρων προστασίας. Όταν ο Καλαμάς υπερχειλίζει, το νερό καλύπτει τη σκηνή, την ορχήστρα και τις πρώτες σειρές εδωλίων. Επιπλέον, η κυκλοφορία των υπογείων υδάτων, τα οποία συντελούν στη διάλυση του ήδη σαθρού γυψολιθικού υποβάθρου της περιοχής, έχει ως αποτέλεσμα την κλίση όλου του κοίλου προς τα δυτικά και τις μετατοπίσεις των εδωλίων από την αρχική τους θέση.
Μετά τις εργασίες ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου των Γιτάνων, οι οποίες ολοκληρώθηκαν τον Ιούνιο του 2009, το θέατρο έχει ενταχθεί στη διαδρομή περιήγησης των επισκεπτών.
* Ως προσωρινό μέτρο για την προστασία του θεάτρου από τις πλημμύρες του Καλαμά έχει κατασκευαστεί τοιχίο-ανάχωμα στο πλαίσιο των εργασιών ανάδειξης του χώρου.
Θεοδώρα Λάζου
Ιστορικός, Αρχαιολόγος
Δημοσιεύτηκε στις 19 Μαΐ 2015
Το Αρσάκειο Γυμνάσιο Ιωάννίνων παρουσιάζει τη φωτοαφήγηση... Ο Fred Boissonnas στα Γίτανα
Αφήγηση: Σπύρος Ντάκης
Μοντάζ: Στέργιος Μελισσάς
Αρσάκειο Γυμνάσιο Ιωαννίνων.
Θέατρο αρχαίων Γιτάνων
Θέατρο
Το αρχαίο θέατρο της Γιτάνης είναι κτισμένο στο κατώτερο επίπεδο του οικισμού, εξωτερικά των τειχών, και προστατεύεται από προτείχισμα, ενώ επιπλέον φυσική προστασία παρέχεται από τον ποταμό Καλαμά, προς τον οποίο είναι και προσανατολισμένο.
Υφίσταται φωτογραφική τεκμηρίωση και σχεδιαστική αποτύπωση του ανεσκαμμένου τμήματος του μνημείου.
1. Hammond N. G. L., Epirus, London 1967, σελ. 83-86
2. Δάκαρης Σ. Ι., Θεσπρωτία, Αθήνα 1972, σελ. 108-111, 120-122, 150, 179, 182-183, 185-186, 204
3. Πρέκα Αλεξανδρή Κ., Α.Δ. 52 (1997), Χρονικά, σελ. 614-617 4. Preka-Alexandri K., “Recent Excavations in Ancient Gitani”, L’ Illyrie meridionale et l’ Epire dans l’ antiquité IIΙ, 1999, σελ.167-169 5.
4.Ρήγινος Γεώργιος, κ.ά., Μελέτη ανάδειξης αρχαιολογικού χώρου Γιτάνης,
5.Αδημοσίευτη μελέτη, Ηγουμενίτσα 2003
6. Σάρρας Γ. Γιάννης, Η Θεσπρωτία δια μέσου των αιώνων 40.000 π.Χ. μέχρι σήμερα, Αθήνα 1998, τόμος 1, σελ. 98-104, 117, 125, 129, 133-135, 139-146, 159-168, 175, 177, 214-225, 231-241.
Γίτανα, Δήμου Φιλιατών Νομού Θεσπρωτίας.
Η κατασκευή του θεάτρου τοποθετείται, με σχετική ασφάλεια, στα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ., εποχή αυξημένης οικοδομικής δραστηριότητας στην Ήπειρο, ιδιαίτερα επί της βασιλείας του Πύρρου, και περίοδο άνθησης των Γιτάνων. όπως προκύπτει από τα μέχρι τώρα ανασκαφικά δεδομένα. Το θέατρο καταστράφηκε από τους Ρωμαίους το 167 π.Χ.
Το αρχαίο θέατρο των Γιτάνων είναι κτισμένο στο κατώτερο επίπεδο του οικισμού, εξωτερικά των τειχών, και προστατεύεται από προτείχισμα, ενώ επιπλέον φυσική προστασία παρέχεται από τον ποταμό Καλαμά, προς τον οποίο είναι και προσανατολισμένο. Φαίνεται ότι το θέατρο κτίστηκε εξαρχής λίθινο, καθώς δεν παρατηρήθηκαν ίχνη από πρόχειρες προγενέστερες ξύλινες κατασκευές.
Ως υλικό κατασκευής χρησιμοποιήθηκε, κυρίως, ο λευκός ασβεστόλιθος. Ορχήστρα. Έχει κατασκευασθεί ως πλήρης κύκλος που φέρει εγγεγραμμένο τετράγωνο και τέμνεται από το προσκήνιο. Κοίλο. Έχει μέγιστη διάμετρο 65 μ. και ελάχιστη 24 μ. αποτελείται από είκοσι – οκτώ (28) σειρές εδωλίων, τα οποία διαμορφώνονται σε δυο διαζώματα, ενώ είναι πιθανή και η ύπαρξη επιθεάτρου. Αποκαλύφτηκαν τέσσερις (4) κλίμακες που διαιρούν το κοίλο σε πέντε (5) κερκίδες, στις οποίες θα πρέπει να προστεθούν και άλλες δυο -σήμερα μισοκατεστραμμένες- στα άκρα του κοίλου.
Τα εδώλια του θεάτρου είναι κατασκευασμένα από ορθογώνιες ασβεστολιθικές λιθοπλίνθους, επιμελώς επεξεργασμένες, ενώ στην κεντρική κερκίδα ορισμένα έχουν λαξευτεί απευθείας στον κροκαλοπαγή ασβεστόλιθο. Ένας μεγάλος αριθμός εδωλίων φέρει στην πρόσθια πλευρά εγχάρακτες επιγραφές με ανθρωπωνύμια. Οι αναλημματικοί τοίχοι, οι οποίοι στήριζαν το κοίλο, δεν έχουν αποκαλυφθεί πλήρως. Σώζονται σε μήκος 14 μ. και είναι κατασκευασμένοι κατά το πολυγωνικό σύστημα, ενώ το πάχος τους υπολογίζεται περί το 1 μ. Σκηνικό οικοδόμημα.
Η σκηνή είναι ορθογώνιο, λίθινο κτίσμα με διαστάσεις 15,50 × 5,50 μ. Οι τοίχοι της είναι κατασκευασμένοι κατά το πολυγωνικό σύστημα τοιχοποιίας. Στο εσωτερικό της αποκαλύφθηκε πεσσοστοιχία, αποτελούμενη από επτά (7) ορθογώνιους πεσσούς, η οποία θα στήριζε και την οροφή του σκηνικού οικοδομήματος. Οι πεσσοί ανήκουν στον πεπλατυσμένο τύπο, ιδιαίτερα κοινό στην Ηπειρο και, γενικότερα, στη δυτική Ελλάδα. Στο κέντρο, περίπου, του νότιου τοίχου της σκηνής διαμορφώνεται θυραίο άνοιγμα 1,20 μ., από το οποίο θα εισέρχονταν οι ηθοποιοί. Το δάπεδο της σκηνής αποτελείται από λατύπη και πατημένο χώμα. Στην πρόσοψή της διαμορφώνεται προσκήνιο.
Ο στυλοβάτης του προσκηνίου σώζεται σε μήκος 15,50 μ. και μέσο πλάτος 0,50 μ., αποτελούμενος από δεκαπέντε (15) ασβεστολιθικές πλάκες. Οι πλάκες αυτές έφεραν τόρμους για την τοποθέτηση εμπολίων προς έδραση των δώδεκα (12) μονολιθικών ημικιόνων, οι οποίοι στήριζαν δωρικό θριγκό με λίθινο επιστύλιο. Τετράγωνα παρασκήνια πρέπει να ανοίγονταν στις δυο στενές πλευρές, όπως διαπιστώνεται από αποκαλυφθέντα τμήματα τοίχων.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα για το χώρο του θεάτρου αποτελεί η διείσδυση των υδάτων του παρακείμενου ποταμού Καλαμά, όταν αυτός υπερχειλίζει, με αποτέλεσμα την κάλυψη της σκηνής, της ορχήστρας και των πρώτων σειρών των εδωλίων του κοίλου. Ως προσωρινό μέτρο για την προστασία του θεάτρου από τις πλημμύρες του Καλαμά έχει κατασκευαστεί τοιχίο-ανάχωμα στο πλαίσο των εργασιών ανάδειξης του χώρου.
Εμφανή είναι τα ίχνη φθοράς στις επιγραφές, ιδιαίτερα σε εκείνες των κατωτέρων σειρών εδωλίων. Επιπλέον, η κυκλοφορία υπογείων υδάτων, τα οποία συντελούν στη διάλυση του ήδη σαθρού γυψολιθικού υποβάθρου της περιοχής, έχει ως αποτέλεσμα την κλίση όλου του κοίλου προς τα δυτικά καθώς και τις μετατοπίσεις των εδωλίων από την αρχική τους θέση. Το κοίλο του θεάτρου ήρθε στο φως σε σχετικά καλή κατάσταση από την άποψη διατήρησης του λίθινου υλικού του, με εξαίρεση τις ακραίες κερκίδες και τους αναλημματικούς τοίχους. Το σκηνικό οικοδόμημα αντίθετα αποκαλύφθηκε σε κατάσταση θεμελίων.
Την πρώτη αναφορά των αρχαίων ερειπίων των Γιτάνων δίνει ο N.G.Hammond, ο οποίος επισκέφτηκε τη θέση στη δεκαετία του 1930. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, στα πλαίσια ερευνητικού προγράμματος του αθηναϊκού κέντρου οικιστικής, πραγματοποιήθηκε αποτύπωση της αρχαίας θέσης σε χάρτες της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού και εκτεταμένη τοπογράφηση των ορατών μνημείων στο εσωτερικό του οικισμού. Το 1998 ειδικά για το αρχαίο θέατρο πραγματοποιήθηκε, σε συνεργασία της Η’ Ε.Π.Κ.Α.. με τη Δ.Α.Α.Μ., φωτογραμμετρική αποτύπωση. Τέλος, εκπονήθηκε το 2001 από το Ι.Γ.Μ.Ε. γεωλογική – γεωτεχνική έκθεση καθώς και γεωφυσική έρευνα στον αρχαιολογικό χώρο και στην ευρύτερη περιοχή των αρχαίων Γιτάνων, προκειμένου να εξεταστούν οι επιπτώσεις από την έντονη διαβρωτική δράση του παρακείμενου ποταμού Καλαμά και να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα προστασίας. H ανασκαφική έρευνα στον αρχαιολογικό χώρο των Γιτάνων χαρακτηρίστηκε το 1995 ως συστηματική υπό τη διεύθυνση της Κ. Πρέκα. Η συστηματική ανασκαφική έρευνα στο θέατρο έφερε στο φως τμήμα του κοίλου, της ορχήστρας και της σκηνής. Κατά τα έτη 2006 – 2008 η συστηματική ανασκαφική έρευνα του θεάτρου συνεχίστηκε αποσπασματικά και για σύντομο χρονικό διάστημα που δεν ξεπερνούσε τις 15 ημέρες κατ’ έτος, ενώ το 2006 χορηγήθηκε στην Κ. Πρέκα άδεια μελέτης των επιγραφών που βρίσκονται χαραγμένες στα εδώλια του θεάτρου της Γιτάνης, της αρχιτεκτονικής του και των κινητών ευρημάτων.
Είναι ενταγμένο στη διαδρομή περιήγησης των επισκεπτών στο πλαίσιο των εργασιών ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου των Γιτάνων, που πραγματοποιούνται με αυτεπιστασία από τη ΛΒ΄ Ε.Π.Κ.Α. στο πλαίσιο του Γ΄ Κ.Π.Σ. ολοκληρώθηκαν τον Ιούνιο του 2009.
Απλή επίσκεψη μετά από συνεννόηση με τη ΛΒ’ Ε.Π.Κ.Α.
Το μνημείο ανήκει στη δικαιοδοσία του ΥΠ.ΠΟ/ΛΒ’ Ε.Π.Κ.Α. Μετά τις εργασίες ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου της Γιτάνης, που εκτελούνται με αυτεπιστασία από τη ΛΒ΄ Ε.Π.Κ.Α. στο πλαίσιο του Γ΄Κ/Π/Σ και ολοκληρώθηκαν τον Ιούνιο του 2009, το θέατρο θα ενταχθεί στη διαδρομή περιήγησης των επισκεπτών. Πλησίον του θεάτρου θα υπάρχει στάση θέασης και ενημερωτική πινακίδα με εποπτικό και ενημερωτικό υλικό για την πληροφόρηση του επισκέπτη.
ΥΠ.ΠΟ/ΛΒ΄ ΕΠΚΑ
ΥΠ.ΠΟ/ΛΒ΄ ΕΠΚΑ
39.5694549681°
20.2991100348°
| Όνομα | Ημερομηνία | Ποσό (€) |
|---|---|---|
| ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣ | 14/09/2023 | 2.00 |
| ΚΩΝ/ΝΟΣ ΔΙΚΑΙΟΣ | 14/09/2023 | 2.00 |
| ΦΕΝΙΑ ΡΟΥΓΚΟΥΝΗ | 28/03/2018 | 10.00 |
| ΚΑΛΟΜΟΙΡΑ ΓΑΒΡΙΕΛΑΤΟΥ | 27/03/2018 | 10.00 |
| ΤΕΡΝΑ Α.Ε. Δ.Ε.Η. - | 2.000.00 | |
| ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΔΙΑΖΩΜΑ | 400.00 | |
| ΑΡΣΑΚΕΙΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ | 300.00 | |
| ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΡΑΔΟΥ | 150.00 | |
| ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΝΙΔΟΥ | 100.00 | |
| ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΤΣΟΛΑΚΙΔΗΣ | 100.00 |
| Δαπάνη | Ημερομηνία | Ποσό (€) |
|---|---|---|
| ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΓΙΤΑΝΩΝ Εξόφληση εκπόνησης μελέτης 3D ψηφιακού μεντέλου, Πανεπιστήμιο Θράκης – 31/03/2013 | 31/03/2013 | 2.460.00 |
| Περιγραφή | Budget | Target | Remarks |
|---|---|---|---|
| Ανάθεση συμπληρωματικών μελετών αποκατάστασης του μνημείου | 0.00 | 30.000.00 | Ο στόχος του κουμπαρά είναι 30.000 ευρώ, το ποσό αυτό θα διατεθεί για την ανάθεση των συμπληρωματικών μελετών αποκατάστασης του μνημείου. Το “Διάζωμα” ήδη ανέθεσε τη σύμβαση για το έργο «Διερεύνηση δυνατοτήτων του 3D Laser Scanner στην τεκμηρίωση μνημείων: Εκπόνηση τρισδιάστατου ψηφιακού μοντέλου του αρχαίου θεάτρου στα Γίτανα» στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Ξάνθης. |
| Funding Level | Πηγή χρηματοδότησης | Περιγραφή των έργων | Remarks |
|---|---|---|---|
| 130.000 | Περιφέρεια Ηπείρου – Προγραμματική Σύμβαση | Τεκμηρίωση και προστασία του αρχαίου θεάτρου Γιτάνων Θεσπρωτίας | Υπεγράφη η τροποποίηση της Προγραμματικής Σύμβασης – αύξηση του αρχικού προϋπολογισμού της κατά 30.000,00 €, προκειμένου να ενταχθούν στο πρόγραμμα χρηματοδότησης και οι αναθέσεις των απαιτούμενων μελετών αποκατάστασης. |
| 1.200.000 | Ε.Σ.Π.Α. – ΠΕΠ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΗΠΕΙΡΟΥ 2014-2020- | Μέσω του προγράμματος Πολιτιστική Διαδρομή στα Αρχαία θέατρα της Ηπείρου, υλοποιείται το έργο ”Βασικές υποδομές και εργασίες αποκατάστασης και ανάδειξης αρχαίου θεάτρου Γιτάνων”. |
