Aρθρο Γιάννη Ρούντου στην «Κ»: Η Ευθύνη ως ζήτημα Πολιτισμού

Πηγή: Καθημερινή

Γιατί χρειαζόμαστε τον Πολιτισμό όσο ποτέ άλλοτε στη χιονοστιβάδα των κρίσεων που συνοδεύονται από ανετοιμότητα, μέθη και σύγχυση, ενίοτε και από ανεντιμότητα στη διαχείρισή τους;

Η καταχρηστική φιλολογία της εποχής μας για «βιώσιμη ανάπτυξη», με προσέγγιση εικονικής πραγματικότητας από την οποία απουσιάζει κάθε αναφορά στην έννοια «Πολιτισμός», περιέχει πολύ σανό για πράσσειν άλογα. Ο Πολιτισμός σήμερα δεν αποτελεί «ελκυστική επένδυση», διότι σημαίνει περιπετειώδεις αναζητήσεις στις διαδικασίες σύνθεσης, ριζοσπαστικές αμφισβητήσεις και ανατροπές κάθε ισχυρού καθεστώτος και ολιγαρχίας στους κομβικούς αρμούς της εξουσίας και της «νέας κανονικότητας» που υπαγορεύει η αναδιανομή της ισχύος με χαρακτηριστικά ανθρωποφαγίας, σε ένα πεδίο γενικευμένης και πολυεπίπεδης αβεβαιότητας (αυτής που έχει παγιώσει τον κανόνα της «ευκαιρίας» ή «πρόκλησης», πιο κομψά…).

Γιατί χρειαζόμαστε, λοιπόν, τον Πολιτισμό όσο ποτέ άλλοτε στη χιονοστιβάδα των κρίσεων που συνοδεύονται από ανετοιμότητα, μέθη και σύγχυση, ενίοτε και από ανεντιμότητα στη διαχείρισή τους; Ο Πολιτισμός είναι εκ των ων ουκ άνευ μέταλλο για την κρίσιμη θωράκιση της Βιωσιμότητας (Sustainability) με την Ηθική στους καίριους τομείς.

Χρειαζόμαστε τον Πολιτισμό διότι η Παιδεία, από την πρόσβαση μέχρι την πρόσκτηση και τη χρήση της γνώσης, έχει ηθικές διαστάσεις και ποιοτικά γνωρίσματα που υπερβαίνουν το γνωστικό οπλοστάσιο της «τεχνολογικής επανάστασης» και του «ψηφιακού κόσμου», ο οποίος εκτείνεται πλέον στην τεχνητή νοημοσύνη, στο chatGPT και ανοίγει μπουκαπόρτες στο Cyber Risk.

Χρειαζόμαστε τον Πολιτισμό διότι η Υγεία, ως θεμελιώδης προϋπόθεση για κάθε δημιουργική, παραγωγική επιβεβαίωση αλληλέγγυας συνύπαρξης, δεν αναγνωρίζει ηθικά το προνόμιο διαφορετικών ταχυτήτων στη σάρωση της κοινωνικής ζωής. Η Υγεία είναι τομέας όπου όλοι (πρέπει να) έχουμε το ίδιο δικαίωμα.

Χρειαζόμαστε τον Πολιτισμό διότι η Δικαιοσύνη ηθικά οφείλει να είναι τόσο τυφλή, ώστε τα σταθμά που χρησιμοποιεί να είναι κοινά και στην ίδια ζυγαριά για κάθε άνθρωπο.

Χρειαζόμαστε τον Πολιτισμό διότι η Οικονομία νομιμοποιείται ηθικά όταν το κέρδος επανεπενδύεται σε απόδοση πραγματικής κοινωνικής αξίας, τροφοδοτώντας την ευημερία των πολλών και όχι των λίγων.

Δηλαδή, ο Πολιτισμός αποτελεί αυταπόδεικτη αναγκαιότητα καθώς εισάγει την Ηθική Ευθύνη σε αυτές τις έννοιες και τις νοηματοδοτεί ως υπεραξία: στην Παιδεία, την Υγεία, τη Δικαιοσύνη, την Οικονομία. Για τον κοινό νου, ωστόσο, ο Πολιτισμός βρίσκει την ειδικότερη έκφρασή του σε έργα διαρκείας στις Τέχνες και στα Γράμματα, που σφραγίζουν, θα έλεγα, τον χαρακτήρα κάθε ιστορικής περιόδου, την ακμή ή την παρακμή. Είναι το άμεσο αποτύπωμά του.

Η Ευθύνη και η ανάληψή της έναντι των κινδύνων για την πρόληψη και αποτροπή τους, ως απολύτως ηθικό μέγεθος, είναι βάση Πολιτισμού. Η Ευθύνη εκπορεύεται από τη συνείδηση που μπορεί να προλάβει ή να αποτρέψει κινδύνους, να περιορίσει την πιθανότητα αλλεπάλληλων και αλληλένδετων ανθρωπογενών κρίσεων, όπως αυτές που ζούμε.

Παρ’ όλα αυτά σήμερα, στις συζητήσεις για τη Βιωσιμότητα, ο Πολιτισμός, ως εποικοδόμημα της Κοινωνικής Ευθύνης που μπορεί να προστατεύσει την ποιότητα ζωής και να πραγματώσει την προσδοκία για έναν καλύτερο κόσμο, απουσιάζει από το λεξιλόγιο της κάθε είδους ηγεσίας. Στα μανιφέστα της πολιτικής, επιχειρηματικής και κάθε είδους δημόσιας και ιδιωτικής διακυβέρνησης σπανίως ανιχνεύεται ο Πολιτισμός σε «οραματικές» εξαγγελίες και απολογισμούς πεπραγμένων, όπου επικυριαρχούν τα Οικονομικά αντί των Ηθο-Οικονομικών. Η λέξη Πολιτισμός δεν απαντάται και σε πρότυπα σύνταξης απολογισμών «συμμόρφωσης» ούτε και σε τυποποιημένες συνταγογραφήσεις από εταιρείες συμβούλων. Αγνοείται, και όσο αυτό συμβαίνει, αγνοείται στη βάση και η Ευθύνη ή μεταφράζεται σε αβαθή και επιπόλαιη διαχείριση. Αυτή η πραγματικότητα είναι οικεία στη σύγχρονη πολιτική και επιχειρηματική ζωή, δεν είναι «είδηση». Ο Πολιτισμός είναι υποεκτιμημένος – αν όχι περιφρονημένος.

Κάνω αυτή την επισήμανση διότι συμμετείχα πρόσφατα (7-10 Σεπτεμβρίου) στις εργασίες της γενικής συνέλευσης ενός επαναστατικά φιλοπρόοδου κινήματος Πολιτισμού στον τόπο μας, του σωματείου «Διάζωμα», στην Ηπειρο, που ταυτόχρονα ήταν και μια μοναδική εμπειρία για το πώς τα μνημεία της αρχαιότητας –μια σειρά θεάτρων– γίνονται λειτουργικά και επανέρχονται στο προσκήνιο της σύγχρονης τοπικής ζωής (η πολιτιστική διαδρομή της Ηπείρου έχει πολλά μνημεία). Το «Διάζωμα» λειτουργεί αντισταθμιστικά στους φόβους των κινδύνων για ένα δυστοπικό μέλλον, ως διάφανος καταλύτης αναγέννησης και δημιουργίας με πυρήνα τον Πολιτισμό και αισθητή εξακτίνωση της επίδρασής του σε κάθε τομέα βιώσιμης ανάπτυξης για τις τοπικές κοινωνίες, εδώ και δύο δεκαετίες.

Πώς γίνεται αυτό; Με προγράμματα που στηρίζονται στο τρίπτυχο «εδαφική συνοχή – τριπλή αειφορία (περιβαλλοντική, οικονομική, κοινωνική) – συνέργειες, με εργαλείο τις ολιστικές χωρικές επενδύσεις, με οργανωμένη διαχείριση και προβολή του πολιτιστικού αποθέματος (Destination Management Organization – DMO), που αναδεικνύει ένα αυτοτελές εθνικό προϊόν ανά πρόγραμμα, όπου η αναδεικνυόμενη με έργα πολιτιστική κληρονομιά συνυπάρχει με την τοπική επιχειρηματικότητα και τη ζωτική οικονομία της περιοχής του ή των μνημείων.

Το «Διάζωμα», χωρίς κρατική επιδότηση, υποστηρίζεται από περίπου 40 οργανισμούς και επιχειρήσεις και από τα περίπου 450 φυσικά μέλη του, που αντιλαμβάνονται, κατανοούν και ερμηνεύουν σε βάθος τη βιώσιμη ανάπτυξη. Πρόταγμα αποτελεί η ηθική Ευθύνη για τον Πολιτισμό, που στην πράξη χωράει, έναν προς έναν, άμεσα ή έμμεσα, όλους τους 17 παγκόσμιους Στόχους με ορίζοντα το 2030 (UN Sustainable Development Goals).

Με το διεθνούς αναγνώρισης μοντέλο που έχει αναπτύξει, το «Διάζωμα» ανταποκρίθηκε με συνέπεια και αποτελεσματικότητα και στην κυβερνητική εντολή να ανοίξει οργανωτικά τον δρόμο της ανασυγκρότησης στη Βόρεια Εύβοια. Οι μελέτες για τους πυλώνες ανασυγκρότησης έχουν παραδοθεί από το φθινόπωρο του 2022, με συμπερίληψη του Πολιτισμού στην καθημερινότητα της τοπικής οικονομικής και κοινωνικής ζωής και με την αναγέννηση του δάσους στο επίκεντρο. Πολλά είναι τα έργα που έχουν, ήδη, προχωρήσει. Τα έργα Πολιτισμού είναι τα πιο «γρήγορα».

Το μοντέλο που εφαρμόζεται στην Εύβοια και παρακολουθείται βήμα βήμα στην υλοποίηση με μετρήσιμα αποτελέσματα, αυστηρό χρονοδιάγραμμα και βέλτιστη αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων, είναι υποδειγματικό για την ανασυγκρότηση. Και φυσικά, μπορεί να εφαρμοστεί και σε άλλες περιοχές που επλήγησαν φέτος από ακραία καταστροφικά φαινόμενα, πυρκαγιές και πλημμύρες: στον Εβρο, στη Ρόδο, στο Πήλιο, στη Θεσσαλία.

Η πολύ θετική ένταση του μηνύματος που εκπέμπει με τις δράσεις και τα έργα του το «Διάζωμα» γεννά αισιοδοξία σε συνθήκες ζόφου όπως αυτές της εποχής μας στην Ελλάδα και παντού. Το υπογραμμίζω, σε παράθεση ειδικότερα με τις επιλογές των πολλών μεγάλων επιχειρήσεων που διατείνονται υπευθυνότητα και προσανατολισμό προς τη Βιωσιμότητα, ενώ απλώς αρκούνται σε «ευθυγράμμιση» με τις επιταγές των πολυεθνικών μετόχων τους. Θα αποτελούσε παραδοξότητα, δυστυχώς, ο εντοπισμός κάποιου αλλοδαπού επενδυτή που να γνωρίζει ή να θέλει να μάθει την αξία του κεφαλαίου «Πολιτισμός» για τη χώρα μας και να ενδιαφέρεται για τη σύνδεση του επιχειρηματικού ενδιαφέροντός του για βιώσιμη ανάπτυξη, τοπικά, με αυτό το κεφάλαιο.

Δεν μπορεί να είναι τόσο κενή πνευματικά η ηγετική καθοδήγηση προς τη Βιωσιμότητα στην επιχειρηματική κοινότητα του τόπου μας, ώστε να μη βλέπει στον Πολιτισμό το ισχυρό νήμα της συνέχειας για την επιθυμητή κοινωνική ειρήνη και ευημερία. Η διαπίστωση δεν είναι προσωπική: γενικότερα, ο Πολιτισμός στην Ελλάδα δεν βρίσκει εύκολα ευγενείς και γενναιόδωρους χρηματοδότες και χορηγούς, μυημένους στον πλούτο που περιέχει. Γι’ αυτό, πρέπει έπαινος και αναγνώριση των επιχειρήσεων που δρουν πολιτιστικά με τη συνδρομή και τις πρωτοβουλίες τους, δίνοντας παράδειγμα.

*Γιάννης Ρούντος, Στέλεχος Εταιρικών Υποθέσεων και Δημόσιας Εικόνας επί 4 δεκαετίες, δραστηριοποιείται πλέον εθελοντικά ως σύμβουλος Βιωσιμότητας ειδικότερα στον τομέα του Πολιτισμού.