Ομιλία του Προέδρου του ΔΙΑΖΩΜΑΤΟΣ κ. Σταύρου Μπένου στη διημερίδα του Παντείου Πανεπιστημίου με θέμα: « Διαχείριση πολιτιστικών οργανισμών σε περίοδο κρίσης”

 Παρασκευή 31 Μαΐου 2013

Καλημέρα σε όλους και ένα θερμό ευχαριστώ, κυρία Βουδούρη για την πρόσκληση σε αυτή την ωραία συνάντηση.

Κυρίες και κύριοι,
 Θέλω να μοιραστώ μαζί σας σήμερα ένα φορτίο πνευματικό και βιωματικό 35 ολόκληρων χρόνων. Το ΔΙΑΖΩΜΑ είναι ένα συγκεκριμένο παράδειγμα για όλες τις θεωρητικές περιπέτειες της πολιτιστικής διαχείρισης, πολλές από τις οποίες ακούσαμε από τους προηγούμενους εισηγητές. Ο εσωτερικός διάλογος μέχρι τη συγκρότηση του καταστατικού κράτησε δέκα ολόκληρα χρόνια. Όλοι όσοι συμμετείχαμε στο διάλογο αυτό, θέλαμε να αναλύσουμε σωστά την επιρροή του φαινομένου του κρατισμού στα κινήματα πολιτών. Το συμπέρασμά μας είναι ότι ο κρατισμός δημιούργησε ένα προβληματικό περιβάλλον δράσης στα κινήματα πολιτών που αποτυπώνεται και αντιστοιχείται με το φαινόμενο του εκκρεμούς.  Διαμορφώθηκε δηλαδή,  ένα περιβάλλον δράσης των πρωτοβουλιών  των πολιτών προβληματικό, είτε με τη πρόσδεσή τους, μέσω των επιχορηγήσεων, στο κράτος, είτε με την εκτίναξή τους στο άλλο άκρο του φάσματος, που είναι ο ακτιβισμός.

Εμείς, στο ΔΙΑΖΩΜΑ είμαστε σταθερά στο μέσο του φάσματος και εμπνεόμαστε από μια ρήση του αείμνηστου προέδρου των Η.Π.Α. Τζον Κένεντυ, που, όταν ανέλαβε την προεδρία της Αμερικής – στην εναρκτήρια ομιλία του – είπε, απευθυνόμενος στον κάθε πολίτη: «Μην κοιτάς τι  κάνει το κράτος σου για σένα, κοίτα τι μπορείς να κάνεις εσύ για το κράτος». Και θα πρόσθετα και τη ρήση του δικού μας του Καζαντζάκη: « Να αγαπάς την ευθύνη. Να αισθάνεσαι ότι εσύ, ναι, μπορείς να αλλάξεις τον κόσμο. Κι αν δεν τον αλλάξεις, εσύ θα φταις».

Το ΔΙΑΖΩΜΑ είναι μια μεγάλη κοινωνική συμμαχία, στην οποία συμμετέχουν αρχαιολόγοι, διανοούμενοι, καλλιτέχνες, πόλεις, περιφέρειες, πολίτες και το οποίο αποσκοπεί στην ανάπτυξη  συνεργειών με τους θεσμούς του κράτους.

Στη συγκρότηση αυτής της συμμαχίας είχα στις «αποσκευές μου» τη μεγάλη εμπειρία των σεισμών της Καλαμάτας. Εκεί, εκδηλώθηκε μια έκρηξη εθελοντισμού από όλο τον κόσμο και αναπτύχθηκε μια εκπληκτική συνέργεια με τις κρατικές δομές, που απογείωσε ποσοτικά και ποιοτικά το έργο της ανασυγκρότησης της Καλαμάτας μετά τους σεισμούς.  Στο υπόβαθρο όμως αυτής της προσπάθειας ήταν η ψυχή των εθελοντών, καθώς και ένα σχέδιο ρωμαλέο από τον πολεοδόμο της πόλης Γρηγόρη Διαμαντόπουλο για την υποδοχή και την αξιοποίησή τους. Αυτά λοιπόν είναι τα συστατικά πάνω στα οποία οικοδομήσαμε το ΔΙΑΖΩΜΑ. Δηλαδή δύο μεγάλα θεμέλια για τη συγκρότηση ενός αυθεντικού κινήματος πολιτών:  η διαφάνεια σε συνδυασμό με την αποτελεσματικότητα, γιατί αν δεν τα έχεις και τα δύο αυτά, το εθελοντή σε λίγο καιρό τον χάνεις.

Ερχόμαστε τώρα στο παράδειγμα του ΔΙΑΖΩΜΑΤΟΣ, μετά από όλα  τα θεωρητικά που ακούσαμε στον προηγούμενο κύκλο κι αυτές τις επισημάνσεις που σας έκανα εγώ για το κράτος και τα κινήματα πολιτών, ερχόμαστε στο ΔΙΑΖΩΜΑ, να δούμε ένα παράδειγμα συγκεκριμένο. Το ΔΙΑΖΩΜΑ, όπως σας είπα και πριν, είναι μια μεγάλη κοινωνική συμμαχία. Το ΔΙΑΖΩΜΑ λειτουργεί σε ένα περιβάλλον απόλυτης συνέργειας με το κράτος, και  επιπλέον το  στοίχημά μας το μεγάλο ήταν, πώς  θα ξεπεράσουμε την καχυποψία κυρίως των αρχαιολόγων, ότι δεν θα γίνουμε ένας ανταγωνιστικός θεσμός με το κράτος, αλλά θα είμαστε ένα κίνημα που θα φιλοδοξεί να είναι μια γέφυρα συνεννόησης αυτής της υπέροχης αρχαιολογικής κοινότητας με την κοινωνία των πολιτών, μιας κοινότητας που, πιστέψτε με, είναι η μόνη στο δημόσιο χώρο που δεν εγκατέλειψε τις σημαίες της. Και αντί να την τιμήσουμε, τη λιθοβολούσαμε όλοι. Οι αρχαιολόγοι μας έγιναν οι εχθροί του λαού και αναπτύχθηκε ένα δύσκολο, διαβρωτικό, ψυχολογικό σύνδρομο ιδιοκτησίας πάνω στο μνημείο, αλλά και το σύνδρομο που οι θεωρητικοί ονομάζουν «το σύνδρομο του εξοστρακισμού»,  κάτι που εμείς προσπαθούμε  να το ανατάξουμε, να το εξαλείψουμε.

Όλες οι διοικητικές πράξεις του ΔΙΑΖΩΜΑΤΟΣ  είναι στο διαδίκτυο. Όλοι οι λειτουργικοί πόροι του προέρχονται από τον ιδιωτικό τομέα. Έχουμε δεσμευθεί ότι δεν θα πάρουμε ποτέ χρήματα από το κράτος.  Το ΔΙΑΖΩΜΑ από την πρώτη μέρα της ίδρυσής του ξετυλίγει ένα επιχειρησιακό σχέδιο, το οποίο επεξεργαζόμαστε για πολλά χρόνια και το οποίο στηρίζεται σε δύο πυλώνες: την τεκμηρίωση των αρχαίων χώρων θέασης και ακρόασης και την εναλλακτική τους χρηματοδότηση.

Θα σας μιλήσω τώρα για τις συνέργειες  με το Υπουργείο Πολιτισμού. Για την τεκμηρίωση, όπου συνεργαζόμαστε με όλους τους αρχαιολόγους, όχι μόνο του Υπουργείου, αλλά και τους πανεπιστημιακούς, τις ξένες αρχαιολογικές σχολές.  Προσέξτε τα βήματα: Πανόραμα των αρχαίων θεάτρων, μια δουλειά εξαιρετική που ξεκίνησε θεωρητικά και έγιναν και αυτοψίες και μας έχει δώσει αυτή την εικόνα που είναι και στο διαδίκτυο: την καταγραφή και την  κατηγοριοποίηση όλων των αρχαίων χώρων θέασης και ακρόασης. Το δεύτερο επίπεδο της τεκμηρίωσης είναι τα επιστημονικά δελτία, είναι δηλαδή μια μορφή αξονικής τομογραφίας. Δύο σημαντικοί καθηγητές οι κ.κ. Βασίλης Λαμπρινουδάκης και Πέτρος Θέμελης ετοίμασαν  δύο πρότυπα δελτία, πάνω στα οποία δουλεύουν όλοι οι αρχαιολόγοι της χώρας. Αυτός ο τύπος είναι μια μορφή iso και έχει πολύ σημαντική συνεισφορά και στην επιστημονική κοινότητα, είναι δηλαδή μια τυποποίηση της επιστημονικής πληροφορίας, που διατίθεται πια ευρέως και ανοικτά στους πολίτες του κόσμου και τους επιστήμονες όλου του κόσμου.

Το τρίτο είναι οι εκδόσεις που κι αυτές γίνονται εθελοντικά. Υπάρχουν ήδη εκδόσεις  σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή για τη Μεσσήνη, μια γενική έκδοση για το θεατρικό φαινόμενο και την Κίνηση Πολιτών ΔΙΑΖΩΜΑ, για την Αιτωλοακαρνανία, τη Θεσσαλία, την  Ήπειρο, τη Μακεδονία, μια ειδική έκδοση για την αναστήλωση του Διονυσιακού θεάτρου και το Πανόραμα των αρχαίων θεάτρων.

Έχουμε επίσης τη φιλμογραφία, όπου  εθελοντικά σπουδαίοι σκηνοθέτες επιλέγουν το χώρο που θέλουν να δουλέψουν και έχουν τη δική τους εντελώς άποψη κι αυτό είναι ένα ωραίο ψηφιδωτό, δεν είναι δηλαδή μια μονοθεματική προσέγγιση καλλιτεχνική: Αιτωλοακαρνανία, Ήπειρος, Άργος, Μεσσήνη. Είναι ένα έργο που συνεχίζεται παράλληλα με τις εκδόσεις μας.

Όμως η  πιο καινοτομική εφαρμογή που αποτελεί και την πρώτη εφαρμογή παγκοσμίως, είναι η ξενάγηση σε αρχαιολογικούς χώρους μέσω κινητού τηλεφώνου. Και εδώ βρισκόμαστε  σε απόλυτη συνέργεια με το Υπουργείο Πολιτισμού. Οι δύο πρώτοι χώροι είναι η Επίδαυρος και η Μεσσήνη. Αξιοποιήσαμε  μια χορηγία από το Ίδρυμα Νιάρχου ύψους 50.000 ευρώ και δημιουργήσαμε αυτή την εφαρμογή, η οποία εγκρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Όσοι έχετε «έξυπνα κινητά», μπορείτε να την επισκεφθείτε, είναι μία εξαιρετικής ποιότητας δουλειά, δεν κοστίζει τίποτα στο κράτος και έχει μια αυτόματη επικαιροποίηση και στο χρονολογικό   και στο αρχαιολογικό της μέρος. Αυτή είναι και η αξία της. Την προηγούμενη εβδομάδα το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ενέκρινε την ίδια εφαρμογή και για τον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών και σύντομα θα αναρτηθεί και αυτή  στο διαδίκτυο.  Αυτή λοιπόν είναι η πρώτη ενότητα, η ενότητα της τεκμηρίωσης.

Πάμε τώρα στη δεύτερη ενότητα που έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον και είναι η χρηματοδότηση. Ανοίξαμε τις τρεις καινούργιες πύλες χρηματοδότησης για τα μνημεία.  Φανταστείτε ότι πριν από το ΔΙΑΖΩΜΑ ένας πολίτης που θα ήθελε στο χωριό του να δώσει 1.000 ευρώ για ένα βυζαντινό εκκλησάκι δεν είχε τρόπο να τα δώσει. Ήταν τέτοια η ακαμψία του συστήματος για την υποδοχή της κοινωνίας και της ευεργεσίας της στο χώρο των μνημείων.

Η πρώτη λοιπόν πύλη είναι οι πόλεις και οι Περιφέρειες μέσω των προγραμματικών συμβάσεων πολιτισμικού χαρακτήρα, η δεύτερη είναι ο Χορηγικός Νόμος και οι μεγάλοι χορηγοί και η τρίτη είναι και η πιο καινοτομική – και χαιρόμαστε που αρχίζει και αποκτά έδαφος μέσω του θεσμού του crow- funding παγκοσμίως- είναι οι κουμπαράδες μας, οι ειδικοί  τραπεζικοί λογαριασμοί για κάθε θέατρο ξεχωριστά, όπου ο κάθε πολίτης μπορεί να συνεισφέρει για την ανάδειξη ενός αρχαίου θεάτρου. Έχει ήδη διαμορφωθεί ένας μακρύς κατάλογος  με  προγραμματικές συμβάσεις,  καθώς  επίσης με ειδικές συμβάσεις που έχουν να κάνουν με γεωφυσικές έρευνες και με χορηγίες και δωρεές

Στο σημείο αυτό της ομιλίας του ο πρόεδρος του ΔΙΑΖΩΜΑΤΟΣ παρουσίασε αναλυτικό κατάλογο με τις προγραμματικές συμβάσεις, τις χορηγίες και τις δωρεές προς το ΔΙΑΖΩΜΑ και τον τρόπο που αυτές αξιοποιούνται προς όφελος των μνημείων.

Σε ο,τι αφορά στο Ε.ΣΠ.Α. δεν υπάρχουν  πια πόροι στο Υπουργείο Πολιτισμού για να υποστηρίξουν τη συμμετοχή στο Ε.Σ.Π.Α. Και είναι αυτή μια άλλη μορφή της οικονομικής κρίσης που βιώνει η χώρας μας. Και σε αυτό το σημείο έρχεται το ΔΙΑΖΩΜΑ και με τις μελέτες που αναθέτει, οδηγεί τα έργα σε ωρίμανση, τα παραδίδει έτοιμα στο Υπουργείο, προκειμένου να ενταχθούν στο Ε.Σ.Π.Α.

Μια σημαντική ενότητα που έχουμε συγκροτήσει στην ιστοσελίδα μας την έχουμε ονομάσει «ΜΕ ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ», γιατί με μια ματιά ο επισκέπτης μπορεί να δει την εικόνα των εργασιών στα μνημεία. Αυτή τη στιγμή γίνονται εργασίες σε 50 αρχαία θέατρα, φανταστείτε πως σε όλο το μεταπολιτευτικό κύκλο έγιναν εργασίες μόνο σε 10, και αυτό και μόνο το γεγονός αποδεικνύει  τη δυναμική της κοινωνίας των πολιτών. Εγώ έχω πεισθεί πια πως τα όρια του κράτους είναι πεπερασμένα, εκεί που υπάρχει απεραντοσύνη είναι τα όρια της ψυχής και του εθελοντισμού, εκεί δεν υπάρχει τέρμα. Οι εισροές είναι καθημερινές και εντυπωσιακές.

Σε αυτή την ενότητα και με διαφορετικό χρώμα διακρίνονται οι πέντε φάσεις ανάδειξης των μνημείων: οι γεωφυσικές έρευνες, οι απαλλοτριώσεις, οι ανασκαφές, οι μελέτες και τέλος οι εργασίες αποκατάστασης. Σε ένα  πίνακα λοιπόν ο καθείς μπορεί να δει τι ακριβώς  γίνεται. Και προσέξτε: τις τέσσερις πρόδρομες φάσεις μέχρι τις μελέτες τις κάνει η κοινωνία των πολιτών. Το ΔΙΑΖΩΜΑ διαθέτει στο Υπουργείο τα χρήματα που συγκεντρώνει είτε από τους κουμπαράδες, είτε από τις προγραμματικές συμβάσεις, είτε από τις χορηγίες και αναπτύσσονται όλα τα προγράμματα γεωφυσικών ερευνών, απαλλοτριώσεων μέχρι και αναθέσεως μελετών που παραδίδονται έτοιμες στο Υπουργείο, προκειμένου αυτό να είναι σε θέση αντλεί πόρους από το ΕΣ.Π.Α. Η αποθέωση δηλαδή της συνέργειας.

Σε αυτό το σημείο της ομιλίας του ο πρόεδρος του ΔΙΑΖΩΜΑΤΟΣ παρουσίασε την εξέλιξη των εργασιών και την εικόνα που παρουσιάζουν τα μνημεία μετά από αυτές.

Βλέπουμε λοιπόν ότι ένα καινοτομικό στοιχείο είναι οι κουμπαράδες και ένα δεύτερο καινοτομικό στοιχείο είναι η καθιέρωση του θεσμού των εταιρικών μελών πριν από δύο μόλις μήνες. Και η ανταπόκριση που έχουμε από την επιχειρηματική κοινότητα της χώρας μας είναι ανέλπιστη και συγκινητική.

Τι είναι όμως αυτός ο θεσμός; Είναι  μια αναβαθμισμένη σχέση του Σωματείου με την επιχειρηματική κοινότητα.  Θα συνεδριάζουμε μία φορά το χρόνο, το διοικητικό συμβούλιο του ΔΙΑΖΩΜΑΤΟΣ με τα εταιρικά μας μέλη. Θα αναπτύξουμε κοινές ιδέες, κοινές δράσεις, ο ένας θα επηρεάζει τη ζωή του άλλου και θα κάνουμε και κοινές δράσεις στα μνημεία με την επιχειρηματική κοινότητα, για να είναι πιο κοντά στο φαινόμενο και να αναβαθμίσουμε το θεσμό της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης.

Τέλος, επειδή  μια ματιά μας είναι προς την κοινωνία και η άλλη οφείλει να είναι στη βιώσιμη ανάπτυξη,  για το 2013 επιχειρούμε,  σε συνεργασία με τρία Υπουργεία και μία Περιφέρεια, τα Υπουργεία Ανάπτυξης, Τουρισμού και κυρίως Πολιτισμού και την Περιφέρεια Ηπείρου  το πρώτο επώνυμο προϊόν στον πολιτιστικό τουρισμό με επίκεντρο τα αρχαία θέατρα της Ηπείρου. Αυτό πιστεύουμε ότι το 2014 θα το έχουμε έτοιμο, θα απευθύνεται  στα ενδιαφερόμενα τουριστικά γραφεία και θα είναι ο προάγγελος για το νέο Ε.Σ.Π.Α. Πώς δηλαδή θα μπορούν τα μνημεία να εντάσσονται μέσα από συλλογικές και συνθετικές πλατφόρμες και να αποσπούν πόρους πολυσχιδείς, που θα έχουν πολυσχιδές αποτέλεσμα. Δεν θα αναφέρεται δηλαδή το αποτέλεσμά τους μόνο στις υποδομές, αλλά και στην απασχόληση στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, στην παραγωγή ψηφιακών προϊόντων και που θα ολοκληρώσει το οραματικό σχέδιο πάνω στο οποίο δουλεύουμε, το οποίο δεν είναι αυτή καθεαυτή μονάχα η εξεύρεση χρημάτων για τη χρηματοδότηση των μνημείων, αλλά είναι πως θα κοινωνικοποιήσουμε τα μνημεία, θα τα φέρουμε σε επαφή και θα γίνουν μια καθημερινή λαϊκή αφήγηση για τους πολίτες, αλλά και πώς θα γίνουν ένα πραγματικό όχημα για τη βιώσιμη ανάπτυξη της χώρας.
Σας ευχαριστώ.