Δελφικές γιορτές και ΔΙΑΖΩΜΑ. Ένας τιμητικός παραλληλισμός Η συνέντευξη που έδωσε στην εφημερίδα ΕΞΠΡΕΣ ο κύριος Θανάσης Βασιλείου, επιμελητής της έκδοσης “Ιερός πανικός”

«ΔEN πέρασαν ούτε δύο ώρες που άκουσα τη φωνή σου – τόσο μακρινή, τόσο κοντινή. Η φωνή σου είναι πάντα μακρινή, κι ωστόσο πάντα κοντινή. Είτε είσαι εδώ είτε είσαι αλλού, είναι το ίδιο. Aκούω πάντα αυτή τη φωνή, την τόσο γλυκιά, που εισέβαλε συγχρόνως στ’ αυτιά του κορμιού και στ’ αυτιά της ψυχής μου» έγραφε η Εύα Πάλμερ-Σικελιανού στην αυγή του 20ού αιώνα, για τον άνθρωπο που η γνωριμία του έμελλε να αλλάξει το συμπάν της, τον Aγγελο Σικελιανό. Η Αμερικανίδα διανοούμενη Εύα Πάλμερ μαγεύτηκε από τον κόσμο και το όραμα του Λευκάδιου ποιητή. Και όχι από παρόρμηση. Eνωσε και παρέδωσε την ψυχή της στον Aγγελο Σικελιανό και ως ένας άγγελος στο πλευρό του που φρόντιζε να γίνουν πραγματικότητα τα οράματα του. Με πνευματικό παιδί αυτής της σπάνιας ένωσης τις Δελφικές Γιορτές.
Η Εύα Πάλμερ από το 1933 εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αμερική και με παρότρυνση του ποιητή κατέγραψε το χρονικό της σχέσης τους σε όλα τα επίπεδα. Το βιβλίο που προέκυψε ήταν ο «Ιερός Πανικός», που μεταφράστηκε στα ελληνικά και σχολιάστηκε από έναν προσωπικό της φίλο: τον John P. Anton, καθηγητή Φιλοσοφίας και διευθυντή του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Νότιας Φλόριντα. Πρόσφατα κυκλοφόρησε σε νέα έκδοση από τη «Μίλητο», με πρόσθετο υλικό. Μιλήσαμε για τον «Ιερό Πανικό» με τον επιμελητή της έκδοσης Θανάση Βασιλείου, ο οποίος αναφέρθηκε στο κοινό όραμα αυτού του φωτεινού ζευγαριού αλλά και πώς αντανακλάται στις μέρες μας.

• «O Ιερός Πανικός» κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Μετά από σχεδόν 20 χρόνια από την πρώτη έκδοση τι αλλάζει, τι προστίθεται και πού έγκειται η δική σας παρέμβαση μέσω της επιμέλειας; Με άλλα λόγια, ποιες ήταν οι αλλαγές που θεωρήσατε ότι έπρεπε να γίνουν και για ποιον λόγο;
«Aλλαξαν πολλά. Στην έκδοση της “Μιλήτου” ο καθηγητής John Anton έχει μια νέα εισαγωγή για τους αγώνες της Εύας Πάλμερ στην Αμερική για τη διάδοση του έργου του Σικελιανού. Εκτός από το φωτογραφικό υλικό που είχε παραχωρήσει στον John Anton η Βιβέτ Ταρλαμπά-Κακλαμάνη, η έκδοση συνοδεύεται από πρόσθετο υλικό που ευγενικά μάς παραχώρησε το Θεατρικό Μουσείο Αθηνών, όπου και φυλάσσονται οι εκπληκτικές μάσκες της παράστασης του “Προμηθέα Δεσμώτη” των Δελφικών Γιορτών (του 1927 και του 1930 αντίστοιχα). Προσέθεσα πραγματολογικά στοιχεία στις λεζάντες. Επίσης για πρώτη φορά παρουσιάζονται τα Παραρτήματα, σε μετάφραση του Νικηφόρου Σταματάκη, που είχε ενσωματώσει στα χειρόγραφά της η Εύα Πάλμερ Σικελιανού. Eφτιαξα και συμπλήρωσα το Ευρετήριο που είχε συντάξει ο καθηγητής John Anton για την έκδοση Upward Panic: The Autobiography of Eva Palmer-Sikelianos του Routledge (1993). Είναι ένα άλλο βιβλίο. Eχω τρέλα με τις φωτογραφίες και τα ευρετήρια στα βιβλία».

• Στο βιβλίο πέρα από τη λεπτομερή καταγραφή της ζωής της Εύας Πάλμερ και της σχέσης της με τον ποιητή και το δελφικό όραμα διακρίνεται και ένα συγγραφικό ταλέντο της Εύας; Eχει το έργο της συγγραφικές αρετές;
«Η Εύα ήταν άνθρωπος της δράσης. Μόνο συγγραφέας δεν είναι. Μάλιστα ό,τι χρειαζόταν το έφτιαχνε μόνη της, όπως κι ο Ρέιμοντ Ντάνκαν και η γυναίκα του, η Πηνελόπη Σικελιανού. Τον “Ιερό Πανικό” τον έγραψε ύστερα από προτροπή του Aγγελου Σικελιανού. Αλλά η Εύα είναι “εντός” της τέχνης και έχει άποψη. Eτσι, υπάρχουν συγγραφικές αρετές, θα έλεγα μάλιστα περισσότερες αρετές από τις στημένες μορφές αφήγησης και επινοήσεις που συναντάμε στη λογοτεχνία. Η μαρτυρία, η κατάθεση ψυχής από ανθρώπους που έκαναν υψηλή τέχνη –και τέτοια υπήρξε η Εύα Πάλμερ– η πορεία προς τις Δελφικές Γιορτές δημιουργούν εξαιρετικές κορυφώσεις προς τέρψη του αναγνώστη, καθώς και οι απόψεις της για την πορεία που πρέπει να πάρει η Ελλάδα ως προς την ανάπτυξή της κ.λπ.».

• Η Εύα Πάλμερ είχε οικουμενικές ανησυχίες πολύ πριν βρεθεί στην Ελλάδα και γνωρίσει τον Aγγελο Σικελιανό. Αυτές βρήκαν διέξοδο μέσω της σχέσης της με τον νεαρό ποιητή ή έγινε συνοδοιπόρος και οικονομικός στυλοβάτης του δικού του οράματος;
«Η Εύα έφτασε στην Ελλάδα σαν “έτοιμη από καιρό”. Στο σχολείο πήγε με καθυστέρηση λόγω προβλημάτων υγείας. Oταν έφτασε όμως εδώ για να δει τον Σικελιανό, ήδη κουβαλούσε μαζί της δύο υψηλά κεφάλαια. Το ένα ήταν οικονομικό. Είχε μεγάλη περιουσία από τον επιχειρηματία πατέρα της, τον Κούρτλαντ Πάλμερ. Γενικά ήταν κοντά στο μεγάλο χρήμα της Αμερικής. Το άλλο ήταν το πολιτισμικό κεφάλαιο – για να μιλήσω με όρους του Πιερ Μπουρντιέ. Η Εύα μεγάλωσε στη Νέα Υόρκη ανάμεσα σε διανοούμενους, συγγραφείς και καλλιτέχνες, οπαδούς του Eμερσον και λάτρες του ελεύθερου πνεύματος. Στην Ευρώπη συνάντησε τον Oσκαρ Ουάιλντ, τη Σάρα Μπερνάρ, τον Πιερ Λουί, τον Τζέιμς Τζόις, τον Ωγκύστ Ροντέν, την Ισιδώρα Ντάνκαν κ.ά. Στην Ελλάδα έγινε μέτοχος της ορμής του Σικελιανού. Ο Σικελιανός ήθελε περισσότερα πράγματα στους Δελφούς. Οραματιζόταν την ειρήνη και τη συνεργασία των λαών. Hθελε μια ελληνική απάντηση στην αποτυχία της Κοινωνίας των Εθνών μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτά βέβαια δεν έγιναν. Πώς θα μπορούσαν άλλωστε; Ωστόσο ό,τι έγινε, οφείλεται στο χρήμα και τις προσπάθειες της Εύας. Ο Σικελιανός έπαιξε τον δικό του ρόλο. Στο τέλος οι ατάλαντοι διαπλεκόμενοι της ελληνικής “διανόησης” του στέρησαν και το Νόμπελ. Oπως και του Καζαντζάκη».

• Δεν ευδοκίμησε η δελφική ιδέα. Τα αίτια μπορεί να ήταν η εκκόλαψη του φασισμού εκείνη την περίοδο στην Ευρώπη. Η έλλειψη των οικονομικών πόρων, η μη ανταπόκριση των θεσμικών φορέων της εποχής;
«Oπως δεν έχουν ευδοκιμήσει πολλά πράγματα στη χώρα μας. Σίγουρα, η εκκόλαψη του φασισμού και η απειλή του επερχόμενου πολέμου που συγκλόνισε την Ευρώπη ήταν ένας λόγος. Εκείνο το διάστημα διαλύθηκε ο γάμος της με τον Σικελιανό. Οι Δελφικές Γιορτές, ενώ από την άποψη του πολιτισμού και της διεθνούς προβολής της χώρας είχαν σημειώσει απόλυτη επιτυχία, από οικονομική άποψη ήταν μια αποτυχία. Το ταμείο είχε αδειάσει. Oσο για τους θεσμικούς φορείς; Δεν έδειξαν την παραμικρή ομοψυχία μεταξύ τους και, ως συνήθως, ήσαν ανίκανοι –όπως συμβαίνει και στις μέρες μας– να διαχειριστούν αυτή την ιδέα, για την προβολή που χρειαζόταν η χώρα για το κύρος της αλλά και για την ανάπτυξή της».

• Σήμερα θα μπορούσε να υπάρξει «θέση» στο όραμα των Πάλμερ-Σικελιανού; Χωρίς όμως να αντιμετωπίζεται ως μια ανώφελη νεκρανάσταση;
«Και ναι και όχι. Υπό προϋποθέσεις. Πάντως, τότε, αυτό που είχε κάνει εντύπωση στους Σικελιανούς ήταν ότι ο στρατός είχε δείξει κάποιο ενδιαφέρον και είχε βοηθήσει έμπρακτα τις Δελφικές Γιορτές. Τις νεκραναστάσεις και τα αρχαιοελληνικά κιτσαριά τα είδαμε αργότερα, στη δεκαετία του ‘Α60, με τις γιορτές της χούντας στο Καλλιμάρμαρο. Αυτά βέβαια δεν τα θέλει κανείς. Αλλά και αυτό ακόμα που ταμπελάρουμε σαν κληρονομιά δεν σημαίνει ότι το έχουμε κιόλας. Πρέπει να τα δουλέψουμε περισσότερο για να πάρουν μορφή και συνέχεια τέτοια οράματα. Σήμερα σίγουρα μπορούν να ανανεωθούν και να αλλάξουν πολλά και να δούμε καλά αποτελέσματα. Υπάρχει η κίνηση που θέλει τους αρχαιολογικούς χώρους δεμένους με τη σύγχρονη ζωή και με εκδηλώσεις πολιτισμού, και όχι σαν νεκρούς μουσειακούς χώρους. Ο Σταύρος Μπένος, ο καθηγητής Aρχαιολογίας Πέτρος Θέμελης, πολλοί διανοούμενοι κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση. Αλλά όλα αυτά θέλουν δουλειά και όχι επιφάνεια και κυρίως συναινέσεις».

• Υπάρχει κάποια στιγμή από το βιβλίο που σας συγκλόνισε και γιατί;
«Το όγδοο κεφάλαιο της συνάντησής της με τον Σικελιανό και, περισσότερο, το τελευταίο κεφάλαιο, το εικοστό όγδοο, όπου εκεί συμπυκνώνει τις ιδέες της και μιλάει για την Ελλάδα με έναν σπάνιο φιλελληνισμό, παρ’Α ότι η Ελλάδα της απαγόρευσε την είσοδο στη χώρα γιατί είχε εκφραστεί υπέρ του ΕΑΜ. Συγκλονιστικότερη, εκτός βιβλίου, ήταν η μαρτυρία του μεταφραστή του βιβλίου, του καθηγητή Φιλοσοφίας John Anton, που είναι μεγάλης ηλικίας και ήταν φίλος της Εύας. Hταν ο ίδιος στο διαμέρισμά της όταν έλαβε στην Αμερική το τηλεγράφημα για τον θάνατο του Σικελιανού».

• Από όλα τα περιστατικά της ζωής της Πάλμερ ποιο διασώζει με κάθε λεπτομέρεια;
«Λεπτομερώς διασώζει την περίοδο που γεννήθηκε ο γιος τους, ο Γλαύκος, και έμεναν μαζί στη Λευκάδα, στη νησίδα του Αγίου Νικολάου. Μην ξεχνάτε πως ο Σικελιανός της αφιέρωσε από τους καλύτερους ερωτικούς στίχους του στον “Αλαφροΐσκιωτο”, “Xρυσόφρυδη σε κέρδισα με μάγια και πλανέματα πολλά και παραμύθια. Στο χάδι επαραδόθηκες το αντρίκειο…” Παρ’Α ότι είναι αυτοβιογραφικό έργο, στοιχεία για τη ζωή της δίνει μόνο στα πρώτα κεφάλαια. Από κει και πέρα μιλά με λεπτομέρειες για το Δελφικό Σχέδιο με τον Σικελιανό, τις Δελφικές Γιορτές και την Ελλάδα. Eχουμε μια γερή εικόνα της Ελλάδας του Μεσοπολέμου».

• Τι προσφέρει στον σημερινό αναγνώστη ο «Ιερός Πανικός» πέρα από την καταγραφή του χρονικού μιας σπάνιας σχέσης και ενός κοινού ονείρου που εν μέρει έγινε πραγματικότητα; Τι θα μπορούσε να αντανακλά στην εποχή μας;
«Μα τι άλλο; Το παράδειγμα. Το παράδειγμα των “ταμένων”, όπως εύστοχα έγραψε στη στήλη του ο Κ. Γεωργουσόπουλος, και μια πετριά στην αμνησία μας».

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “ΕΞΠΡΕΣ” στις 8 Νοεμβρίου 2010