Προστασία και χρήση των μνημείων

Mεταξύ των εταίρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας επικρατεί τελευταία η αντίληψη μιας νέας σχέσης μνημείου και κοινού, μιας σχέσης που πέρασε τελικά και στο άρθρο 3 του Αρχαιολογικού Nόμου 3028/2002.

Tα πολιτιστικά αγαθά, στην προκείμενη περίπτωση τα θέατρα και τα συναφή οικοδομήματα, πρέπει να εντάσσονται στη σύγχρονη ζωή, όχι μόνο γιατί δικαιούνται να τα απολαμβάνουν όλες οι γενιές, αλλά και γιατί με τη σύγχρονη χρήση ευαισθητοποιούνται οι πολίτες, ενδιαφέρονται άμεσα για τα μνημεία και ως υπεύθυνοι και ενημερωμένοι τα προστατεύουν. Υπό τον απαράβατο βέβαια όρο, ότι η σύγχρονη χρήση δεν απειλεί την αυθεντικότητα, την ακεραιότητά και την «αιώνια γοητεία» των χώρων θέασης και ακρόασης, ότι τα σύγχρονα θεάματα και ακροάματα δεν προσβάλλουν το ήθος, τη γαλήνη και την ιερότητα των «ηλικιωμένων αλλά καλοστεκούμενων» αυτών μνημείων. Όπως τα θρησκευτικά μνημεία μπορεί υπό όρους να εντάσσονται στη σύγχρονη λατρευτική ζωή, έτσι και οι αρχαίοι χώροι θεάματος – ακροάματος δικαιούνται μιας ανάλογης, συμβατής με το χαρακτήρα τους μεταχείρισης και λειτουργίας.

Οι βασικές αρχές της συντήρησης και της χρήσης των αρχαίων χώρων θέασης-ακρόασης τέθηκαν στη γνωστή «Διακήρυξη της Σεγέστας» (17-20 Σεπτεμβρίου 1995). Ως τμήμα της κοινής κληρονομιάς όλων των λαών που σφραγίστηκαν ανεξίτηλα από τον ελληνικό και ρωμαϊκό πολιτισμό, οι θεατρικοί αυτοί χώροι άφησαν τα σημάδια τους στην Ιστορία και εξακολουθούν να επηρεάζουν και να εμπνέουν δημιουργούς και καλλιτέχνες, οι οποίοι τους εμψυχώνουν και τους δίνουν ζωή, καλλιεργώντας μια νέα διαλεκτική σχέση με το σύγχρονο κοινό που συρρέει σε αυτούς.

Στόχος των αρμόδιων φορέων θα πρέπει να είναι η σύνταξη ενός Κανονισμού, που θα αφορά στις προϋποθέσεις και τις αρχές της σύγχρονης χρήσης των αρχαίων θεατρικών χώρων. Πιστεύω ότι το δίλημμα «προστασία ή χρήση» είναι ψευδές, γιατί δεν υφίσταται σύγκρουση αξιών. H απάντηση μπορεί να είναι: προστασία και χρήση. Η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, των φυσικών και ιστορικών χαρακτηριστικών του τόπου, της άγριας πανίδας και των μνημείων γενικώς, συμπεριλαμβανομένων των θεατρικών χώρων, μπορεί να συμβαδίζει με την αναψυχή, την αισθητική αγωγή και την ευαισθητοποίηση των πολιτών, με τρόπους και μέσα, που δεν θα θίγουν τα πολιτιστικά αυτά αγαθά, ώστε να μπορούν να τα απολαμβάνουν και οι επόμενες γενιές.
τ
Η ελιτίστικη εκδοχή έχει την εξής στρατηγική: «σώστε τα μνημεία – κρατήστε μακριά τους ανθρώπους». Οι επισκέπτες ωστόσο δεν μπορεί να μένουν έξω από τον φράκτη των αρχαιολογικών χώρων, να βλέπουν από μακριά τα θέατρα, να σταματούν στην κλειδωμένη πόρτα των βυζαντινών ναών και των μοναστηριών. Είναι ανάγκη να τους προσφέρεται αναψυχή σε συνδυασμό με γνώση για τα μνημεία και την αξία τους, αναψυχή που να συνάδει με το χαρακτήρα των μνημείων.

Όταν τίθεται στις πραγματικές του διαστάσεις το δίλημμα μεταξύ χρήσης ή προστασίας, όταν δηλαδή το μνημείο πραγματικά κινδυνεύει, τότε φυσικά υπερισχύει και προέχει η προστασία. Η μεγαλύτερη τελικά πρόκληση είναι να κάνουμε τον κάθε πολίτη, το κάθε μέλος αυτού του ποικιλόμορφου πληθυσμού (παιδιών, εφήβων, ανδρών, γυναικών, γερόντων, αρτιμελών και μη, εύπορων και άπορων, μεταναστών και άλλων) «πραγματικό μέτοχο», πνευματικά και συναισθηματικά μέτοχο της πολιτιστικής κληρονομιάς και ενεργό παράγοντα της προστασίας και χρήσης των μνημείων.

Πέτρος Θέμελης
Αρχαιολόγος