Το Εκκλησιαστήριο (Ωδείο) της Αρχαίας Μεσσήνης βρίσκεται κοντά στο χωριό Μαυρομάτι, στον Δήμο Ιθώμης του νομού Μεσσηνίας.
Αποτελεί τμήμα του αρχιτεκτονικού συμπλέγματος του Ασκληπιείου και η πρώτη φάση της κατασκευής του χρονολογείται στα τέλη του 3ου αιώνα π. Χ.. Στους τοίχους του προσκηνίου και στην ορχήστρα είναι εμφανείς οι επισκευές που έγιναν τον 1ο και τον 3ο αιώνα μ. Χ.
Το Εκκλησιαστήριο (Ωδείο) είναι μια θεατρική κατασκευή με άνω και κάτω κοίλο εγγεγραμμένο σε ορθογώνιο κέλυφος που έχει τη μορφή ψηλού και ισχυρού αντιστηρίγματος (αναλήμματος).Η βόρεια και η ανατολική εξωτερική πλευρά του αναλήμματος είναι χτισμένες με το ψευδοϊσόδομο κυφωτό σύστημα. Στη βορειοδυτική γωνία του αναλήμματος σκεπαστό κλιμακοστάσιο οδηγεί στο άνω διάζωμα.
Το Ωδείο έχει ημικυκλική ορχήστρα, σκηνή και προσκήνιο. Στις δύο πλευρές του προσκηνίου υπάρχουν μικρές αποθήκες για τα σκηνικά που χρησιμοποιούνταν στις παραστάσεις (σκηνοθήκες).
Το κάτω κοίλο χωρίζεται σε τρεις κερκίδες με έντεκα σειρές καθισμάτων (εδωλίων) η κάθε μια. Σε τρεις κερκίδες χωριζόταν και το άνω κοίλος. Από την πλευρά του δρόμου στα ανατολικά, δύο είσοδοι οδηγούν στο εσωτερικό του κοίλου, ενώ μια είσοδος στη δυτική πλευρά οδηγεί από την ορχήστρα στην περίστυλη στοά του Ασκληπιείου.
Στο ανατολικό άκρο την ορχήστρας είναι στημένο ένα μεγάλο βάθρο για χάλκινο αδριάντα ιππέα που απεικόνιζε τον ευεργέτη της Αρχαίας Μεσσήνης Τιβέριο Κλαύδιο Σαιθίδα.
Το Ωδείο είχε χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν, πριν από το 1986, για θεατρικές παραστάσεις. Το 2002 χρησιμοποιήθηκε πιλοτικά για την παρουσίαση αρχαίων ελληνικών μουσικών θεμάτων. Μετά τις πρόσφατες εργασίες στερέωσης, αναστήλωσης και συντήρησης (2000-2004) το Ωδείο διατηρείται σε άριστη κατάσταση, είναι επισκέψιμο και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για εκδηλώσεις συμβατές προς τις διαστάσεις και τον χαρακτήρα του.
Πέτρος Θέμελης
Αρχαιολόγος
Εκκλησιαστήριον (ή Ωδείον) Αρχαίας Μεσσήνης
Ωδείο
Θεατρική κατασκευή με κοίλο (άνω και κάτω) εγγεγραμμένο σε ορθογώνιο κέλυφος, που έχει τη μορφή υψηλού και ισχυρού αναλήμματος.
Υφίσταται πλήρης φωτογραφική τεκμηρίωση, καθώς και σχεδιαστική αποτύπωση ολόκληρου του μνημείου και των επί μέρους μελών του στο αρχείο της Εταιρείας Μεσσηνιακών Αρχαιολογικών Σπουδών (Ψαρομηλίγκου 33, 105 53 Αθήνα, τηλ. 210.3251481).
Π. Θέμελης, Αρχαία Μεσσήνη, Ο Χώρος και τα Μνημεία, Αθήνα 1998, σελ. 22-25 2. Π. Μπίρταχα, Το Πρόπυλο και το Εκκλησιαστήριο της Αρχαίας Μεσσήνης, Αθήνα 2008.
Μαυρομμάτι (σημ. Αρχαία Μεσσήνη) Δήμου Ιθώμης Νομού Μεσσηνίας.
Αποτελεί τμήμα του αρχιτεκτονικού συμπλέγματος του Ασκληπιείου και η πρώτη φάση του χρονολογείται στα τέλη του 3ου αι. π.Χ. Εμφανείς είναι οι επισκευές του 1ου και του 3ου αι. μ.Χ. στους τοίχους του προσκηνίου και στην ορχήστρα.
Θεατρική κατασκευή με κοίλο (άνω και κάτω) εγγεγραμμένο σε ορθογώνιο κέλυφος που έχει τη μορφή υψηλού και ισχυρού αναλήμματος. Η βόρεια και η ανατολική εξωτερική πλευρά του αναλήμματος είναι χτισμένες με το ψευδοϊσόδομο κυφωτό σύστημα. Η δυτική πλευρά του αναλήμματος του κοίλου εφάπτεται στην ανατολική στοά του Ασκληπιείου. Σκεπαστό εξωτερικό κλιμακοστάσιο στη Β.Δ. γωνία του αναλήμματος οδηγεί στο ανώτατο διάζωμα. Η ορχήστρα είναι ημικυκλική διαμέτρου 9,70 μ. Η σκηνή έχει πλάτος 21μ. Υπάρχει προσκήνιο με έξι ημικίονες και σκηνοθήκες εκατέρωθεν. Το κάτω κοίλο χωρίζεται σε τρεις κερκίδες με ένδεκα σειρές εδωλίων η κάθε μια. Τριμερές ήταν και το άνω κοίλο, το οποίο δεν έχει αναστηλωθεί. Υπάρχει ικανός αριθμός λίθινων καθισμάτων από το άνω κοίλο, αλλά απαιτείται ανακατασκευή σε μεγάλο ύψος των αναλημμάτων του κοίλου, η οποία ενδέχεται να δημιουργήσει αισθητικά και στατικά προβλήματα. Δύο είσοδοι από την πλευρά της οδού στην ανατολική πλευρά οδηγούν στο εσωτερικό του κάτω κοίλου. Μια είσοδος στη δυτική πλευρά οδηγεί από την ορχήστρα στην ανατολική στοά του Ασκληπιείου. Στο ανατολικό άκρο της ορχήστρας, μπροστά στο κλιμακοστάσιο είναι στημένο μεγάλο λίθινο βάθρο χάλκινου ανδριάντα έφιππου άνδρα, που εικόνιζε το ευεργέτη της πόλης Τιβέριο Κλαύδιο Σαϊθίδα, του 2ου αι. μ.Χ.
Η κατάσταση διατήρησης είναι άριστη μετά τις πρόσφατες (2000-2004) εργασίες συντήρησης, αποκατάστασης και αναστήλωσης.
Ανασκάφηκε για πρώτη φορά το 1895 από τον νεαρό αρχαιολόγο Θεμιστοκλή Σοφούλη (τον μετέπειτα Σάμιο πολιτικό και προθϋπουργό της Ελλάδος), καθαρίστηκε το 1909 και το 1925 από τον καθηγητή Γεώργιο Οικονόμο και σε συνέχεια από τον ακαδημαϊκό Αναστάσιο Ορλάνδο μεταξύ των ετών 1956-1974 με χρηματοδότηση της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας. Μεταξύ των ετών 1993-1998 πραγματοποιήθηκε ανασκαφή του εξωτερικού χώρου βόρεια και ανατολικά του Εκκλησιαστηρίου από τον καθηγητή Πέτρο Θέμελη, εταίρο της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας και εκπρόσωπό της στη αρχαία Μεσσήνη. Μεταξύ 1997 και 2001 έλαβαν χώρα εργασίες αποκατάστασης – αναστήλωσης του κάτω κοίλου, του προσκηνίου και της ορχήστρας σε εφαρμογή μελέτης του αρχιτέκτονα Παναγιώτη Μπίρταχα ως μέρος προγράμματος του 2ου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης. Το 2005, στο πλαίσιο του 3ου Κ.Π.Σ. έγινε συντήρηση των επιφανειών και καθαρισμός τους με βιοκτόνα και αποκαταστάθηκε το πλακόστρωτο δάπεδο της ορχήστρας των ρωμαϊκών χρόνων. Τοποθετήθηκαν ενημερωτικές πινακίδες για το κοινό μεταξύ των ημικιόνων του Προσκήνιου και διαμορφώθηκε ο εξωτερικός χώρος των προσβάσεων προς το κοίλο και την ορχήστρα.
Μετά τις πρόσφατες εργασίες στερέωσης, αναστήλωσης και συντήρησης το Εκκλησιαστήριο είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί για μουσικές κυρίως εκδηλώσεις συμβατές προς τις διαστάσεις και το χαρακτήρα του μνημείου. Η καθιέρωση και η επανάληψη σε τακτά διαστήματά εκδηλώσεων αυτού του χαρακτήρα και η υιοθέτησή τους από την τοπική κοινωνία και τις αρχές θα συμβάλει στην ευαισθητοποίηση του κοινού για την εσαεί προστασία του σημαντικού αυτού μνημείου.
Είχε χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν προ του 1986 και πριν από τις στερεωτικές επεμβάσεις, για θεατρικές παραστάσεις από τοπικούς θιάσους, για τις οποίες δεν υπάρχουν καταγραμμένα στοιχεία. Τον Μάϊο του 2002 χρησιμοποιήθηκε πιλοτικά για την παρουσίαση αρχαίων ελληνικών μουσικών θεμάτων με τη συνοδεία χορωδίας από το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο του προγράμματος MINOTEC του Συμβουλίου της Ευρώπης, που είχε ως στόχο τους αρχαίους χώρους θέασης-ακρόασης και τις προϋποθέσεις χρήσης τους.
Μετά τις εργασίες διαμόρφωσης η προσπέλαση στο μνημείο γίνεται απρόσκοπτα και χωρίς προβλήματα ασφαλείας. Υπάρχει πλησίον παροχή νερού. Υπάρχει επίσης μελέτη ηλεκτροφωτισμού που έχει μερικώς εφαρμοστεί. Τον Οκτώβριο του 2008 χρησιμοποιήθηκε για την πρώτη πανηγυρική Γενική Συνέλευση των ιδρυτικών μελών του Σωματείου ΔΙΑΖΩΜΑ με πρόεδρο το Σταύρο Μπένο, καθώς και για την πραγματοποίηση μουσικής εκδήλωσης το ίδιο βράδυ από το Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο, η οποία που οργανώθηκε από την Εταιρεία Μεσσηνιακών Αρχαιολογικών Σπουδών σε συνεργασία με την Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μεσσηνίας (Νομάρχης Δημήτρης Δράκος) και την ΚΛ ΕΠΚΑ (Έφορος Ξένη Αραπογιάννη).
Τα πνευματικά δικαιώματα για τη μελέτη και τη δημοσίευση του μνημείου τα έχει η Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία και τα ασκεί δια του εκπροσώπου της καθ. Πέτρου Θέμελη.
Το μνημείο ανήκει στη δικαιοδοσία του Υπουργείου Πολιτισμού και συγκεκριμένα της αρμόδιας για το Νομό Μεσσηνίας ΚΛ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων με έδρα το Μπενάκειο Μουσείο Καλαμάτας.
37.175765°
21.92111°
