Η αρχαία πόλη Λατώ, ή καλύτερα το αστικό κέντρο της επικράτειας των Λατίων, στη θέση Γουλάς, είναι κτισμένη στις πλαγιές δυο λόφων και στο μεταξύ τους διάσελο. Απέχει 4 χλμ από τον εγγύτερο οικισμό, την Κριτσά, και 12 χλμ από την πόλη του Αγ. Νικολάου, πρωτεύουσα του Νομού Λασιθίου. Διοικητικά ο Αρχαιολογικός χώρος Λατούς ανήκει στο Δήμο Αγ. Νικολάου.
Στο χώρο έχουν αναγνωριστεί δυο «θεατρικοί χώροι». Ο πρώτος είναι η Μεγάλη Κλίμακα στη νότια πλαγιά της βόρειας ακρόπολης, που με τη διαίρεσή της σε τρεις κερκίδες θυμίζει έντονα το κοίλο ενός τυπικού ελληνικού θεάτρου, αλλά με ευθεία έδρανα. Έχει υπολογιστεί ότι σ’ αυτά μπορούσαν να καθίσουν 80 θεατές. Ο δεύτερος είναι ο θεατρικός χώρος στη βόρεια πλαγιά της νότιας ακρόπολης, αποτελούμενος από ευθείες βαθμίδες εν μέρει κτιστές και εν μέρει λαξευμένες στο φυσικό βράχο, που μπορούσαν να δεχθούν 350 θεατές, μια εξέδρα και τον ελεύθερο χώρο μπροστά τους.
Η Μεγάλη Κλίμακα χρονολογήθηκε στα μέσα του 4ου αι. π.Χ., ενώ ο θεατρικός χώρος στο τέλος του 4ου / α΄ μισό 3ου αι. π.Χ.
Η ανασκαφική έρευνα στην αρχαία πόλη έγινε από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή με τους Joseph Demargne το 1899-1900 και Olivier Picard, Pierre Ducrey, Βάνα Χατζημιχάλη κατά τη δεκαετία του ΄70.
Ο χώρος είναι επισκέψιμος με εισιτήριο, δέχεται σημαντικό αριθμό Ελλήνων και ξένων επισκεπτών, ενώ τα τελευταία χρόνια φιλοξενεί πολιτιστικές εκδηλώσεις που συνδιοργανώνονται από φορείς με την ΚΔ΄ ΕΠΚΑ.
Βίλη Αποστολάκου
Αρχαιολόγος
Α. Μεγάλη κλίμακα – Β. Θεατρικός χώρος
Θεατρικός χώρος
Στη Λατώ, το αστικό κέντρο της πόλης – κράτους των Λατίων, έχουν αναγνωριστεί δυο χώροι συναθροίσεων.
Α. Η Μεγάλη Κλίμακα που οδηγεί από την Αγορά στο Πρυτανείο της πόλης αποτελείται από ευθείες βαθμίδες που διαιρούνται σε τρεις πτέρυγες από δυο στενές σκάλες με χαμηλότερες βαθμίδες. Οι πτέρυγες αυτές αντιστοιχούν με τις κερκίδες του κοίλου ενός αρχαίου θεάτρου και οι βαθμίδες με τα εδώλιά του.
Β. Ο θεατρικός χώρος στην βόρεια πλαγιά της νότιας ακρόπολης, στο αμέσως χαμηλότερο άνδηρο από το ναό της πόλης. Ο χώρος αυτός αποτελείται από ευθείες βαθμίδες εν μέρει κτιστές και εν μέρει λαξευμένες στο βράχο, μια εξέδρα και τον επιμήκη σχεδόν ορθογώνιο ελεύθερο χώρο εμπρός τους.
ΚΔ΄ ΕΠΚΑ και Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή.
1. Joseph Demargne, Fouilles à Lato, en Crète 1899-1900, BCH 27, 1903, 206-232.
2. Pierre Ducrey – Olivier Picard, Recherches à Latô, V : le prytanée, BCH 96, 1972, 567-592
3. Pierre Ducrey – Olivier Picard, Recherches à Latô, V : le théâtre, BCH 95, 1971, 515-531
4. Βίλη Αποστολάκου, Λατώ. Αρχαιολογικός οδηγός. Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων, Αθήνα 2003.
Ο αρχαιολογικός χώρος Λατούς βρίσκεται στο Δήμο Αγ. Νικολάου, απέχει 12 χλμ από την πόλη του Αγ. Νικολάου και 4χλμ από τον εγγύτερο οικισμό, την Κριτσά.
Α. μέσα του 4ου αι. π.Χ.
Β. τέλος του 4ου / α΄ μισό 3ου αι. π.Χ.
Α. Η Μεγάλη Κλίμακα που οδηγεί από την Αγορά στο Πρυτανείο βρίσκεται στο κέντρο του αστικού κέντρου της πόλης – κράτους των Λατίων. Με πλάτος 8,40μ. αποτελείται από ευθείες βαθμίδες, εννέα στο δυτικό και δέκα στο ανατολικό τμήμα της, διαφορά που οφείλεται στην κλίση του εδάφους. Οι βαθμίδες είναι εμφανώς άνισες με πλάτος, που ποικίλει από 0,30 έως 0,60μ και ύψος από 0,20 έως 0,35μ., κτισμένες με ποικίλου μεγέθους λιθοπλίνθους από τοπικό ασβεστόλιθο, λαξευμένες μόνον στις δυο ορατές πλευρές. Δυο στενές σκάλες με χαμηλότερες βαθμίδες, που ξεκινούν από τη δεύτερη σειρά των μεγάλων βαθμίδων στα δυτικά και την τρίτη στ’ ανατολικά, διαιρούν την κλίμακα σε τρία τμήματα, που μοιάζουν με τις κερκίδες του κοίλου των αρχαίων θεάτρων, με τη διαφορά ότι εδώ οι βαθμίδες είναι ευθείες. Είναι αβέβαιο αν στο δυτικότερο τμήμα της κλίμακας υπήρχε αρχικά μια τέταρτη κερκίδα. Πάντως κατά το 1899-1900, εποχή που ερευνήθηκε για πρώτη φορά η αρχαία πόλη, στη θέση αυτή υπήρχαν όχι κερκίδα αλλά δυο δωμάτια με είσοδο από τον ανοιχτό χώρο της Αγοράς, όπως περιέγραψε ο πρώτος ανασκαφέας Joseph Demargne, Διευθυντής της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής, και όπως τεκμηριώνεται από φωτογραφία της εποχής.
Από τη μορφή της είναι φανερό ότι η Μεγάλη Κλίμακα ήταν χώρος συγκέντρωσης των πολιτών. Η χωρητικότητα των τριών κερκίδων της υπολογίστηκε στους 80 καθήμενους θεατές, που θα μπορούσαν να παρακολουθούν τα δρώμενα στον κεντρικό χώρο της Αγοράς, θρησκευτικές τελετές, πολιτικές συγκεντρώσεις κ.λ.π.
Β. Ο θεατρικός χώρος βρίσκεται στην πλαγιά της νότιας ακρόπολης, στο αμέσως χαμηλότερο άνδηρο από το ναό της πόλης. Ο χώρος αυτός αποτελείται από ευθείες βαθμίδες εν μέρει κτιστές και εν μέρει λαξευμένες στο βράχο, μια εξέδρα και τον επιμήκη σχεδόν ορθογώνιο ελεύθερο χώρο εμπρός τους.
Η εξέδρα είναι ένα ορθογώνιο κτήριο μήκους 12μ. και πλάτους 4,5μ., κτισμένο με ορθογώνιους λίθους από ασβεστόλιθο της περιοχής. Στη δυτική γωνία του το θρανίο όπως και οι τοίχοι σε ύψος 1,15μ είναι λαξευμένα στο φυσικό βράχο, ενώ στη νότια γωνία εκτός από τους λαξευμένους αλλά σε μικρότερο ύψος τοίχους, ο φυσικός βράχος ισοπεδωμένος αποτελεί και τμήμα του δαπέδου. Οι τοίχοι των τριών πλευρών της εξέδρας φαίνεται ότι είχαν πέντε σειρές δόμων και στη βάση των τοίχων θρανίο, ενώ η τέταρτη πλευρά της προς βορρά είχε μόνο μια σειρά. Σ’ αυτήν την πλευρά δεν είναι βέβαιο αν συνεχιζόταν το θρανίο ή αν ανοίγονταν οι είσοδοι του κτίσματος. Η εξέδρα, όπως φάνηκε κατά την ανασκαφή, ήταν υπαίθρια.
Οι κτιστές ευθείες βαθμίδες, με μήκος 15μ. περίπου, εκτείνονται αμέσως δυτικά της εξέδρας και φτάνουν έως ένα βραχώδες έξαρμα, σώζονται όμως καλά μόνο στα δυο άκρα. Είναι κατασκευασμένες από ορθογώνιες λιθοπλίνθους με ύψος 0,30μ και πλάτος 0,60μ. που εδράζονται οι κατώτερες σε επίχωση και οι ανώτερες κατευθείαν πάνω στο φυσικό βράχο. Στην ανατολική πλευρά υπήρχαν αρχικά 10 ή 11 βαθμίδες, στη δυτική 7-8 από τις οποίες σώζεται η βάση, οι τρεις κτιστές βαθμίδες χαμηλά και οι υπόλοιπες λαξευμένες στο βράχο στο ψηλότερο τμήμα.
Οι ανασκαφείς υπολόγισαν ότι οι βαθμίδες αυτές θα μπορούσαν να δεχθούν περισσότερους από 350 θεατές, υπολογίζοντας σε 0,40μ. το χώρο που καταλάμβανε ο καθένας τους.
Ο ελεύθερος χώρος, με μήκος 31μ. περίπου και μέγιστο πλάτος 15,30μ., καταλαμβάνει το βόρειο τμήμα του ανδήρου, που στηρίζεται από ψηλό αναλημματικό τοίχο κτισμένο με το πολυγωνικό αγροτικό σύστημα και με δυο πυργοειδείς ημικυκλικές κατασκευές στα άκρα του. Στο δυτικό άκρο του, στο ύψος του δυτικότερου πυργοειδούς άκρου του αναλημματικού τοίχου μια κατασκευή με τρεις βαθμίδες μπορεί να ήταν η βάση ενός βωμού ή η βάση ενός αγάλματος.
Η χρονολόγηση του θεατρικού χώρου είναι αβέβαιη. Σύμφωνα με τους ανασκαφείς η κατασκευή του πρέπει να τοποθετηθεί αμέσως μετά την ανέγερση στο γειτονικό και υψηλότερο άνδηρο του ναού της πόλης που χρονολογήθηκε στο τέλος του 4ου αι. ή το πρώτο μισό του 3ου αι. π.Χ.
Α. Αρκετά καλή κατάσταση διατήρησης της μεγάλης κλίμακας.
Β. Μέτρια κατάσταση διατήρησης του θεατρικού χώρου.
Στο πλαίσιο ευρύτερων στερεωτικών επεμβάσεων από την ΚΔ΄ ΕΠΚΑ σε μνημεία του χώρου έγιναν περιορισμένες στερεωτικές εργασίες στο χώρο της Αγοράς, της Κλίμακας και του Πρυτανείου.
Στο χώρο της Αγοράς, εμπρός από τη Μεγάλη Κλίμακα πραγματοποιείται από το 2006 και κατ’ έτος πολιτιστική εκδήλωση.
Τα μνημεία ανήκουν στη δικαιοδοσία του ΥΠ.ΠΟ.Τ./ ΚΔ΄ ΕΠΚΑ.
ΥΠ.ΠΟ.Τ./ ΚΔ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.
ΥΠ.ΠΟ.Τ./ ΚΔ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.
35.178562°
25.655307°
