Την εποχή των Αντωνίνων Σεβήρων κατασκευάστηκε στην ανατολική πλευρά της πόλης το νέο ρωμαϊκό θέατρο της Γόρτυνας. Είχε μέγεθος περίπου ίσο με εκείνο που βρισκόταν στους πρόποδες της Ακρόπολης. Τα κατάλοιπά του αποδίδονταν επί μακρόν στο αμφιθέατρο της πόλης, λόγω της ταύτισης που είχε κάνει ο Onorio Belli τον 16ο αιώνα.
Το καλοκαίρι του 1911 η Ι.Α.Σ.Α. πραγματοποίησε μερικές δοκιμαστικές τομές στο κτίριο που τότε θεωρούνταν αμφιθέατρο. Οι εργασίες έφεραν στο φως, πίσω από τη σκηνή, το κολοσσιαίο καθιστό άγαλμα (ύψους 2,9 μ., βάρους 3 περίπου τόνων) του λεγόμενου Αντωνίνου του Ευσεβούς.
Όταν το 1984 τα ερείπια του πραγματικού αμφιθεάτρου της Γόρτυνας ταυτίστηκαν με τον τόπο όπου ανεγέρθηκε η εκκλησία των Αγίων Δέκα, στο ομώνυμο χωριό, χρειάστηκε να επανεξεταστούν τα κατάλοιπα του μνημείου. Το 1998 διεξήχθη μία αποστολή επιφανειακής έρευνας και καθαρισμού των εγκαταστάσεων και πραγματοποιήθηκαν μερικές τομές σε κομβικά σημεία του κτηρίου.
Ο προσανατολισμός του μνημείου συμφωνεί με την ευθυγράμμιση των αστικών αρτηριών Β-Ν και το κοίλο ανοίγεται προς τα Δ-Β-Δ. Σχεδόν στο σύνολό της η οικοδόμηση έχει γίνει με πλινθοδομή και κροκαλοπαγές λιθόδεμα ενώ χρησιμοποιήθηκαν και λιθόπλινθοι από τοπικό ασβεστόλιθο.
Η μέγιστη σωζόμενη διάμετρος του θεάτρου εκτείνεται σε 81,5 μ. Η σκηνή πρέπει να ήταν τουλάχιστον δίτονη μαρμάρινη, πάνω σε πόδιο από ψαμμόλιθο και η κεντρική πύλη πλαισιωνόταν από πρόθυρο εξαιρετικά μεγάλων διαστάσεων.
Το κοίλο ακουμπούσε σε ένα πολύπλοκο σύστημα ισχυρών ακτινωτών τοίχων δακτυλιόσχημων διαδρόμων και θόλων και ενωνόταν με το κτίριο της σκηνής. Θα πρέπει να χωριζόταν σε κατώτερο, μέσω, και ανώτερο τμήμα από δύο διαζώματα, με 31 σειρές βαθμίδων συνολικά οι οποίες πιθανόν έκλειναν με μία στοά στο ανώτερο τμήμα του κοίλου. Το θέατρο μπορούσε να φιλοξενήσει πάνω από 6.000 θεατές.
Η τομή που πραγματοποιήθηκε στην ορχήστρα έφερε στο φως το στρώμα των μαρμάρινων πλακών της δαπέδωσης από ποικίλα μάρμαρα (λευκό, σιπολλίνη, μάρμαρο με ιώδεις φλεβώσεις, προκονήσιο). Κατά χώραν, στο κέντρο της ορχήστρας σώζεται ο μαρμάρινος βωμός του θεάτρου. Ο τοίχος του λογείου ο οποίος διατηρείται σε ένα μέγιστο ύψος 1,60 μ. με αρχικό ύψος 2,10 μ. έχει στο κέντρο του μία δίοδο για την πρόσβαση στο θολωτό υποσκήνιο. Το κτίριο της σκηνής έχει συνολικό μήκος 62,8 μ. Η σκηνή, μήκους 50,27 μ. φέρει τρεις βαθιές κόγχες, δύο ορθογώνιες πλευρικές και μία κεντρική μεικτού σχήματος. Πολυάριθμα μέλη του αρχιτεκτονικού και γλυπτού διακόσμου μαρτυρούν τον πλούτο του διακόσμου του μνημείου. Η κατάρρευση του μνημείου πιθανόν οφείλεται στους καταστροφικούς σεισμούς του 365 μ.Χ. και των επόμενων αιώνων.
Νίκος Χατζηδἀκης
Αρχιτέκτων μηχανικός Α.Π.Θ. με ειδίκευση στη συντήρηση και αποκατάσταση ιστορικών κτιρίων & συνόλων
Ρωμαϊκό θέατρο Γόρτυνας
Θέατρο
Το Ρωμαϊκό θέατρο Γόρτυνας βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο της πόλης και κτίστηκε τον 2ο αι. μ.Χ. Ο Maffei ισχυρίζεται ότι έμοιαζε με το Κολοσσαίο της Ρώμης. Σήμερα είναι επιχωματωμένο σε σημείο που με δυσκολία κανείς αναγνωρίζει την κάτοψη της κατασκευής.
1. I. F. Sanders, Roman Crete, Warminster 1982, 63-65.
2. A. Di Vita, V. La Rosa & M. A. Rizzo (eds), Ancient Crete. A Hundred Years of Italian Archaeology (1884-1984), Roma 1985, 59.
3. A. Di Vita, Η Γόρτυνα της Κρήτης. Δεκαπέντε αιώνες αστικού βίου, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο 2015
4. Α. Κάντα, Φαιστός, Αγία Τριάδα, Γόρτυνα, Αθήνα 1998, σελ. 133.
Ο αρχαιολογικός χώρος της Γόρτυνας βρίσκεται στο Δήμο Γόρτυνας.
Κτίστηκε τον 2ο αι. μ.Χ..
Βρίσκεται στο ΝΑ άκρο της πόλης. Ο Maffei ισχυρίζεται ότι έμοιαζε με το Κολοσσαίο της Ρώμης.Σύμφωνα με την περιγραφή του O. Belli, όπως την παραθέτει ο Sanders, το θέατρο είχε την παρακάτω εικόνα: Ήταν κτισμένο από συμπαγείς και ογκώδεις τοίχους από σύνθετο σκυρόδεμα (concrete) με πλίνθινες εξωτερικές όψεις. Ο εξωτερικό τοίχος ήταν κατασκευασμένος από 56 τόξα σε δύο σειρές με πιθανόν προστώο στην στρογγυλή κορυφή. Υπήρχαν τέσσερις είσοδοι στους άξονες και στο εσωτερικό δύο διαζώματα. Οι εσωτερικές διαστάσεις (οι οποίες έγιναν μετά από καθαρισμό του χώρου από τον I. F. Sanders) είναι 66μ. Β-Ν και 50μ. Α-Δ. Στη δυτική πλευρά αποκαλύφθηκαν τμήματα τοίχου σε απόσταση 3μ. Πρόκειται πιθανότατα για τα απομεινάρια πρόσοψης η οποία περιβάλλεται από δύο πύργους με εσωτερικές κλίμακες. Εδώ βρισκόταν πιθανότατα και η κύρια κλίμακα όπου υπήρχε κόγχη με άγαλμα Η κεφαλή αυτή του αγάλματος βρίσκεται στο Α.Μ.Η. (αρ. κατ. 73) και έχει υποστηριχτεί ότι απεικονίζει τον Αντονίνο Πίο. Σώζεται και το υπόλοιπο άγαλμα. Πρόκειται για καθιστή μορφή με τήβεννο (την εποχή του Sanders βρισκόταν ακόμη in situ, ενώ σήμερα βρίσκεται στον Αρχαιολογικό Χώρο της Γόρτυνας και στην αυλή έξω από τη Γλυπτοθήκη). Αν πρόκειται για τον αυτοκράτορα φαίνεται πιθανό ότι ο ίδιος θα ήταν υπεύθυνος για την κατασκευή του αμφιθεάτρου. Έχει όμως υποστηριχτεί και η άποψη ότι πρόκειται για έναν από τους Μεγάλους Ιερείς του Κρητικού Κοινού, τον Volumnius Sabinus, ο οποίος διοργάνωνε αγώνες με αυτοκρατορική άδεια περίπου κάπου στον 3ο αι. μ.Χ. Το άγαλμα είναι μάλλον της Αφροδισιανής Σχολής (Aphrodisian School). Ένα άλλο άγαλμα από το Αμφιθέατρο βρίσκεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο. Πρόκειται για γυναικεία μορφή με πτυχωτό ένδυμα, η οποία στέκεται πάνω σε ένα αγόρι, με γρύπα δεξιά και φίδι αριστερά και πιθανότατα είναι η Νέμεση. Θραύσματα από το επιστύλιο του αμφιθεάτρου έχουν διασωθεί. Είναι εξαίρετα λαξευμένα σε ντόπιο ασβεστόλιθο. Διακρίνονται ανάγλυφες μορφές, όπως κεφάλι μέδουσας, λιοντάρι, περιστέρι, κεφάλι κριού και αετός με φίδι. Θραύσμα με διακόσμηση φυτών και βουκρανίων μάλλον προέρχεται από τόξο. Τα γλυπτά έχουν παράλληλα από τη Μικρά Ασία και πόλεις, όπως η Άσπενδος, η Σαγαλασσός και η Θερμεσσός και χρονολογούνται στον 2ο αι. μ.Χ. Σήμερα είναι επιχωματωμένο σε σημείο που με δυσκολία κανείς αναγνωρίζει την κάτοψη της κατασκευής.
Σύντομη ανασκαφική έρευνα πραγματοποιήθηκε στις αρχές του 20ου αι. από την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή.
Βρίσκεται στον αρχαιολογικό χώρο της Γόρτυνας.
35.056471°
24.952977°
