Πες μου μια ιστορία: Βιωματική μύηση στους χώρους των αρχαίων θεάτρων

Δεν είναι λίγα τα σχολεία και οι φορείς στις Ηνωμένες Πολιτείες – και δεν αναφέρομαι μόνο στης Ομογένειας – που ανεβάζουν θεατρικές παραστάσεις αρχαίου δράματος. Συχνά για να επικοινωνήσουν ένα μήνυμα.

Για παράδειγμα πριν μερικά χρόνια η εφαρμογή του νόμου που έκλεισε ένα σχολείο στη Νέα Υόρκη στηλιτεύτηκε μέσα από την παράσταση της Αντιγόνης του Σοφοκλή, όπου έπαιξαν οι Αμερικανοί μαθητές του σχολείου. Ομως είναι γεγονός πως τα έργα του αρχαίου δράματος αναφέρονται σε έναν κόσμο ξένο προς τους νέους της Αμερικής, ώστε τίθεται το ερώτημα πως οι Ελληνο-Αμερικανοί θα μπορούσαν να μυηθούν στο αρχαίο θέατρο.

Η έννοια της βιωματικής μύησης

Εκτός από τελετουργία η λέξη μύηση σημαίνει την εμβάθυνση στα ενδότερα μιας επιστήμης ή τέχνης. Ετυμολογείται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα μύω, που σημαίνει κλείνω τα μάτια. Επομένως η μύηση μπορεί να υπερβαίνει το φαινόμενο, το ορατό, να διεισδύει βαθύτερα, να αποκαλύπτει. Με αυτήν την έννοια η μύηση δεν περιορίζεται μόνο στην περιγραφή και τις πληροφορίες για ένα θέμα.

Ονομάζω βιωματική μύηση στις αξίες του αρχαίου ελληνικού θεάτρου τη διαδικασία που στοχεύει να οδηγήσει τον εκπαιδευόμενο μέσα από προσωπικές εμπειρίες στην εμβάθυνση σε ιδέες και αξίες του αρχαίου θεάτρου. Τι βαθύτερες προσωπικές εμπειρίες όμως μπορεί να έχει κάποιος πάνω στο αρχαίο θέατρο, ειδικά όταν δεν έχει τη δυνατότητα να επισκεφτεί τέτοιους χώρους;

Μέσα από κατασκευές μοντέλων αρχαίων θεάτρων

Είναι γεγονός πως σε πολλούς μαθητές, όλων των ηλικιών, αρέσουν οι κατασκευές. Συνεργάζονται και δημιουργούν εφαρμόζοντας το «learning by doing», την αρχή εμβληματικών παιδαγωγών όπως ο John Dewey, J. Bruner και άλλοι.

Οι κατασκευές στην εκπαίδευση οπτικοποιούν τρισδιάστατα δύσκολες έννοιες, ώστε οι εκπαιδευόμενοι ευκολότερα μπορούν να τις κατανοήσουν. Εξετατέον, εάν μπορούν να συνεισφέρουν στη βιωματική μύηση των μαθητών οι κατασκευές μοντέλων υπό κλίμακα και με διαφορετικά υλικά, στα οποία θα είναι εμφανή τα βασικά μέρη ενός αρχαίου θεάτρου και η σχέση μεταξύ τους.

Η κυκλική ορχήστρα, όπου με μία φωνή και συνήθως με ίδιες κινήσεις έπαιζαν τα μέλη του χορού, ανδρών ή γυναικών, που εκπροσωπούσαν το δήμο. Επέκτασή του το κοίλο, οι θέσεις των θεατών, που αμφιθεατρικά αγκαλιάζει την ορχήστρα και καταλήγει εκατέρωθεν στις παρόδους, τις πλαϊνές εισόδους από όπου έμπαιναν ηθοποιοί και ο χορός, αλλά και οι θεατές πριν την παράσταση. Στο προσκήνιο, συνήθως ξύλινο στα αρχαία θέατρα, αναπαριστάτο το παλάτι ή μια κατοικία. Από εκεί έβγαιναν οι βασιλείς και συνδιαλέγονταν με τους ηθοποιούς και το χορό.

Η αρχαιοελληνική έννοια του ανθρωποκεντρισμού

Τα αρχαία θέατρα, όπως κάθε αρχιτεκτόνημα, υλοποιούν αξίες της εποχής τους. Οι ίδιοι οι χώροι των αρχαίων θεάτρων με τη μορφή που είχαν -και η οποία διαφέρει σε πολλά από των σημερινών θεάτρων- οπτικοποιούν την έννοια του ανθρωποκεντρισμού, όπως την αντιλαμβάνονταν στην αρχαία Ελλάδα.

Αν δει κανείς το αρχαίο θέατρο ως ένα χωνί, θα παρατηρήσει πως το στόμιό του εστιάζει στην ορχήστρα, στη θέση του χορού, δηλαδή του δήμου. Προέκτασή του είναι το αμφιθέατρο των θεατών, η κοινωνία των πολιτών. Κατά την αρχαία ελληνική έννοια του ανθρωποκεντρισμού το επίκεντρο είναι η κοινωνία των πολιτών και όχι το άτομο.

Διαλεκτική σχέση ορχήστρας και προσκήνιου

Η ορχήστρα δεν είναι τετράγωνη, ορθογώνια, ημικυκλική. Είναι κυκλική. Ο κύκλος ορίζει, αλλά δεν περιορίζει. Εκεί αέναα ρέει η ζωή, ενώ έρχονται και παρέρχονται οι δράσεις των ανθρώπων. Η σκηνή δεν είναι απέναντι, παράλληλα στις θέσεις των θεατών, όπως στα σημερινά θέατρα.

Το αμφιθέατρο αγκαλιάζει την ορχήστρα και φτάνει ως τη σκηνή. Από εκεί βγαίνουν και κατεβαίνουν στην ορχήστρα οι βασιλείς και οι απλοί πολίτες, συνομιλώντας μεταξύ τους και με το χορό, θέτοντας θέματα που απασχολούσαν τους θεατές της εποχής. Μέσα από αυτούς τους διαλόγους το αρχαίο δράμα διαπραγματευόταν θέματα της δημοκρατίας, αλλά και φιλοσοφικά ζητήματα της ζωής.

Θέατρο και σύμπαν

Ταβάνι των αρχαίων θεάτρων δεν ήταν η στέγη, όπως σήμερα. Τα αμφιθέατρα ήταν ανοιχτά προς το σύμπαν. Αυτό το βιώσουν ακόμα και σήμερα οι επισκέπτες του αρχαίου θεάτρου. Ταυτόχρονα με την παράσταση θεώνται τον κόσμο στην ολότητά του. Από τις κερκίδες βλέπουν τις κορφές των δέντρων, τον ουρανό, τον ήλιο στην τροχιά του.

Ο ανθρωποκεντρισμός των αρχαίων Ελλήνων είχε καθημερινή συνείδηση της θέσης του ανθρώπου στο σύμπαν. Ακόμα και εάν η αντίληψη για το τι είναι αυτό ήταν απλοϊκή και αγνοούσε θεμελιώδεις σημερινές γνώσεις.

Σε αυτό το σύμπαν οι αρχαίοι Ελληνες είχαν προσπαθήσει να δομήσουν με το νου, τα μαθηματικά και τη γεωμετρία της αρχιτεκτονικής, το χώρο, όπου με το λόγο και το διάλογο, θα επεξεργάζονταν τα ερωτήματα της ανθρώπινης ζωής. Οχι για τη φιλοσοφία καθαυτή, αλλά για να δημιουργήσουν μια καλύτερη κοινωνία για όλους, με σωστότερους πολίτες. Διατηρώντας το μέτρο και την αρμονία.

Ατομοκεντρισμός και ανθρωποκεντρισμός

Πόσο μακριά από τη λέξη και την έννοια του ουρανο-ξύστη! Τι υποδηλώνουν ο όρος και τα ίδια τα οικοδομήματα, οι ουρανοξύστες, για μας; Στο αρχαίο θέατρο υπήρχε θέση των θεών. Ξέχωρη από των ανθρώπων, αλλά όχι μακρινή. Ex machine, από μηχανής, ήταν παρόντες ακριβώς πάνω από τη σκηνή. Και ο σεβασμός σε αυτούς κατάδηλος.

Στο κέντρο της ορχήστρας υπήρχε η θυμέλη, ο βωμός. Αλήθεια πώς θα οπτικοποιούσαμε τη σημερινή έννοια του ανθρωποκεντρισμού; Δε θα βάζαμε στο επίκεντρο του χωνιού το άτομο και όχι την κοινωνία των πολιτών; Ξεκομμένο από τα συνανθρώπους του, από τη φύση, από το σύμπαν, κλεισμένο σε χαμηλοτάβανους χώρους, να προσπαθεί να εξηγήσει, για να κυριαρχήσει;

Πρόταση μύησης στις αξίες του αρχαίου θεάτρου

Επιστρέφοντας στο αρχικό μου ερώτημα, ισχυρίζομαι πως τέτοιες εμπειρίες μπορούν να καλλιεργήσουν τη διαλεκτική σχέση των εκπαιδευόμενων με το χώρο του αρχαίου θεάτρου. Κτίζοντας ένα μοντέλο αρχαίου θέατρου αντιλαμβάνονται καλύτερα τα μέρη του, τις σχέσεις μεταξύ τους και τι αυτές σημαίνουν. Ο στοχασμός πάνω στη μορφή του αρχαίου θεάτρου και των σύγχρονων με αφορμή την κατασκευή τέτοιων μοντέλων από τους εκπαιδευόμενους αποτελεί μία πρόταση βιωματικής μύησης σε αξίες.

Της Δήμητρας Ποντοπόρου.

Εθνικός Κήρυξ 3 Ιουνίου, 2017

Μπορείτε να διαβάσετε το δημοσίευμα στην ηλεκτρονική του έκδοση και εδώ.