Ασκληπιείο της Επιδαύρου: Η ελληνική παράδοση και ο ιατρικός τουρισμός

Φεστιβάλ Επιδαύρου.
Καθώς τα φώτα χαμηλώνουν, οι φωνές των θεατών σωπαίνουν στο καλύτερα διατηρημένο αμφιθέατρο της αρχαιότητας.

Εδώ κάθε καλοκαίρι αντηχούν λέξεις που φιλοδοξούν να ξυπνήσουν την ηχώ του αρχαίου δράματος. Αυτό που δεν είναι ευρέως γνωστό, είναι ότι αυτό το θέατρο αποτελεί τμήμα του Ιερού Θεραπευτηρίου του Ασκληπιού. Το θέατρο ήταν πρακτική της θεραπευτικής διαδικασίας; Πώς γίνονταν οι θεραπείες στα Ασκληπιεία; Ηταν αποτελεσματικές; Σήμερα που η ιατρική επιστήμη είναι τόσο εξελιγμένη, έχουν κάτι να μας διδάξουν οι ιατρικές πρακτικές της αρχαίας Ελλάδας;

Το πρώτο
Το Ασκληπιείο της Επιδαύρου, που ιδρύθηκε την κλασική εποχή κοντά σε παλαιότερο Ιερό του Απόλλωνα Μαλεάτη, μυθικό πατέρα του Ασκληπιού και άκμασε τον 4ο αι. π.Χ., ήταν ένα πολυδιάστατο θεραπευτικό κέντρο και παράλληλα ιατρική σχολή, διότι μαρτυρείται ως το μητρικό πολλών από τα 300 Ασκληπιεία της αρχαιότητας. Τα κείμενα του Ιπποκράτη και τα εξελιγμένα χειρουργικά εργαλεία που βρέθηκαν στις ανασκαφές της Επιδαύρου φανερώνουν ότι στους κλασικούς χρόνους οι ιατροί ήταν απαλλαγμένοι από δεισιδαιμονίες. Ορθολογικά αναζητούσαν τις αιτίες της νόσου και στήριζαν τη θεραπεία σε καθαρά ιατρικές πράξεις, θέτοντας τις βάσεις της Ιατρικής ως επιστήμης. Για θεραπευτικά αποτελέσματα μιλάνε αναθηματικά ανάγλυφα και επιγραφές, όπως και η χιλιετής δράση του Ιερού, δεδομένου ότι έπαυσε στα χρόνια του Θεοδοσίου Β’, 5ος αι. μ. Χ.

Στα Ομηρικά έπη
Η ιατρική τέχνη είχε μακραίωνη ιστορία στον ελλαδικό χώρο, πριν από την ίδρυση του Ασκληπιείου της Επιδαύρου. Στα ομηρικά κείμεναπεριγράφονται θεραπείες στη διάρκεια του Τρωικού πολέμου με βότανα, τομές και επεμβάσεις. Αναμφίβολα σε μια χώρα με τόσο πλούσια χλωρίδα, η βοτανοθεραπεία θα ήταν από πολύ ενωρίς αναπτυγμένη.

Οιπερισσότερες πόλεις κράτη ήταν ολιγάνθρωπες και η επιβίωσή τους στηριζόταν στην καλή φυσική κατάσταση κάθε πολίτη. Είναι εύλογο ότι θα είχαν αναπτύξει σοβαρή ιατρική γνώση, στηριγμένη στη συστηματική παρατήρηση και απαλλαγμένη από μαγικές δοξασίες, για την αντιμετώπιση τραυματισμών του πολύτιμου ανθρώπινου κεφαλαίου τους. Μερικά χιλιόμετρα έξω από το Ασκληπιείο της Επιδαύρου βρέθηκε τάφος οικογένειας ιατρών με ιατρικά εργαλεία που χρονολογείται στους Μυκηναϊκούς χρόνους, δηλαδή χίλιους περίπου χρόνους πριν την ίδρυση του Ασκληπιείου της Επιδαύρου. Το ερώτημα επομένως είναι: τι περισσότερο πρόσφερε το Ασκληπιείο;

Ολιστική αντίληψη
Στο Ασκληπιείο προσέρχονταν ασθενείς με δυσίατες και χρόνιες ασθένειες. Για τους αρχαίους Ελληνες το σώμα, ο νους και η ψυχή συνυπάρχουν σε μια ενότητα. Στην υγεία και στην ασθένεια. Πώς αυτή η πεποίθηση θα μπορούσε να μεταφραστεί σε θεραπευτική πράξη; Χωρίς να γνωρίζουμε σε βάθος τις διαδικασίες, η ύπαρξη των παρακάτω χώρων δείχνει ότι στα Ασκληπιεία αυτό γινόταν. Το Αβατον ήταν ένας περίκλειστος χώρος. Εκεί βρέθηκαν πλήθος εξειδικευμένων ιατρικών εργαλείων, καταδεικνύοντας ότι γίνονταν χειρουργικές επεμβάσεις. Το στάδιο δείχνει το ρόλο της φυσικής άσκησης στη θεραπεία, τα καθαρτήρια πηγάδια και τα θερμά λουτρά το ρόλο της υδροθεραπείας. Το εστιατόριο ήταν χώρος κοινών τελετουργικών γευμάτων. Οι επιγραφές μιλάνε για συγκεκριμένες διατροφικές δίαιτες των ασθενών και επιβεβαιώνουν ότι η θεραπεία για κάθε νόσο δεν αφορούσε μόνο τα συμπτώματά της. Γινόταν καθολική θεραπεία του σώματος με δίαιτα, καθαρισμούς, λουτρά, ασκήσεις, περιπάτους στο Ιερό Αλσος. Ο ναός του Ασκληπιού και οι βωμοί δείχνουν το ρόλο της πίστης και η ύπαρξη βιβλιοθήκης συνάδει με την ολιστική αντίληψη. Είναι γνωστό ότι το θέατρο, όπου εκδραματίζονταν δυσκολεμένες καταστάσεις της ψυχικής και κοινωνικής ζωής μπορούσε να συμβάλλει στην κάθαρση της ψυχής. Ηταν ψυχ-αγωγία. Μας έχουν παραδοθεί πολλές σελίδες αναφορών αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων στη θεραπευτική αξία της μουσικής για την ίαση συγκεκριμένων νόσων.

Η «εγκοίμηση»
Στο υπόγειο του Αβατου γινόταν η «εγκοίμηση»: ο ασθενής ονειρευόταν ότι ζητούσε από τον Ασκληπιό την ίαση από τη συγκεκριμένη νόσο του και αυτός τον θεράπευε. Μοναδικής αρχιτεκτονικής αινιγματικό κτίριο είναι η κυκλική περίστυλη Θόλος με το ζατρικιόσχημο δάπεδο, κτισμένη πάνω από έναν υπόγειο λαβύρινθο. Ας μην παραγνωρίσουμε ότι αναφερόμαστε σε έναν πολιτισμό που τόσο βαθιά είχε εντρυφήσει στα ψυχικά φαινόμενα, ώστε η κλασική ψυχανάλυση αναφέρεται στις σχέσεις των ηρώων των τραγωδιών για να περιγράψει σύνθετες ασυ-
νείδητες ψυχικές καταστάσεις και έχει αναγνωρίσει το ρόλο της ύπνωσης και των ονείρων στη θεραπεία.
Σήμερα αυτό που είναι κοινό βίωμα των εκατομμυρίων επισκεπτών της Επιδαύρου είναι η δύναμη του τόπου, ώστε είναι συνήθης η εκτίμηση ότι δεν ήταν τυχαία η επιλογή του. Εν τέλει θα μπορούσε σήμερα μια διευρυμένη αντίληψη για την ίαση ως συνέργεια νου, ψυχής και σώματος να είναι ευεργετική για την πρόληψη και θεραπεία του χρόνιου πόνου και δυσίατων ασθενειών;

Ενδιαφέρον διερεύνησης
Πάντως περσινές εκδηλώσεις στην Αθήνα, όπως η έκθεση «Ιασις» στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και οι ομιλίες του υπεύθυνου των ανασκαφών στην Επίδαυρο, ομότιμου Καθηγητή Κλασσικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Βασίλη Λαμπρινουδάκη, ειδικά στο Συνέδριο Ιατρικού Τουρισμού, δείχνουν ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον
για τη διερεύνηση των απαρχών της σύγχρονης ιατρικής, αλλά και την αξιοποίηση του αρχαιοελληνικού  παραδείγματος στο πλαίσιο του Ιατρικού Συνεδριακού και του Θεραπευτικού Τουρισμού. Μια ιδιαίτερη αξιόλογη πρωτοβουλία προς αυτήν την κατεύθυνση είναι του καθηγητού Β. Λαμπρινουδάκη και του «Διαζώματος», οργανισμού που έχει συμβάλλει στην αναστήλωση και ανάδειξη περισσότερων από τους μισούς χώρους αρχαίων ελληνικών θεάτρων, χωρίς δραχμή από τον κρατικό προϋπολογισμό (www.diazoma.gr). Με την υποστήριξη χορηγών και με διαφανείς διαδικασίες βήμα βήμα δρομολογούν την υλοποίηση του οράματος της κατασκευής Αρχαιολογικού Πάρκου στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου με στόχο και τον Ιατρικό Τουρισμό.(http://www.diazoma.gr/en/Archaeological-Park_Epidaurus.asp).

Μετά από πρόσκληση της Παγκόσμιας Τράπεζας στην Ουάσιγκτον ο κ. Σ. Μπένος στις 20 Απριλίου και μαζί με τον κ. Β. Λαμπρινουδάκη στις 22 Απριλίου στο Πανεπιστήμιο Georgetown θα παρουσιάσουν το όλο εγχείρημα για
τη σύνδεση των μνημείων με την αειφόρο ανάπτυξη. Χρειάζεται η αμέριστη υποστήριξη των φορέων της Ομογένειας για αυτό το τόσο σημαντικό για την Παγκόσμια Ιστορία της Ιατρικής έργο.

Η Δρ. Δήμητρα Καμαρινού είναι αρχαιολόγος – φιλόλογος με μεταπτυχιακές σπουδές στα Πανεπιστήμια Wurzburg και Bochum της Γερμανίας και με ταδιδακτορικό στη Βρετανική Σχολή Αθηνών. Είναι Διδάκτωρ Επιστημών της Αγωγής. Εχει πλούσιο ερευνητικό και συγγραφικό έργο και έχει τιμηθεί με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών.

• Μπορείτε να διαβάσετε το δημοσίευμα και σε pdf, εδώ.