ΒΗΜΑgazino: Άννα Βασιλική Καραπαναγιώτου, η σιδηρά κυρία του «μουσείου των μουσείων»

πηγή: ΒΗΜΑgazino

Η γενική διευθύντρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Άννα Βασιλική Καραπαναγιώτου, στην πρώτη της μεγάλη συνέντευξη μετά την ανάληψη των καθηκόντων της, μιλάει για όλα στο ΒΗΜΑgazino.

«Στις 4 Ιανουαρίου του 2021 παρουσιάστηκα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (ΕΑΜ) ως αλεξιπτωτίστρια» είναι μια από τις πρώτες φράσεις που θα μου πει. Συναντώ τη δρα Άννα Βασιλική Καραπαναγιώτου, τη γενική διευθύντρια του ΕΑΜ, στο γραφείο της.

Η σιδηρά κυρία του «μουσείου των μουσείων», όπως δικαίως έχει χαρακτηριστεί το ΕΑΜ, συμπλήρωσε τρία χρόνια στη νευραλγική θέση της γενικής διευθύντριας, στην ίσως πιο κρίσιμη περίοδο για το μεγαλύτερο μουσείο της χώρας μας.

Οι προκλήσεις που ανέλαβε αυτή την τριετία ήταν ουκ ολίγες. Το έργο της ψηφιακής του αναβάθμισης με τη χρήση καινοτόμων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας μέσα από την υλοποίηση ενός πρωτοποριακού προγράμματος με χρηματοδότηση από ευρωπαϊκά κονδύλια ύψους 1,5 εκατ. ευρώ, η μετατροπή του σε ΝΠΔΔ, η οποία γνώρισε κλυδωνισμούς αλλά και αντιδράσεις, και φυσικά στο βάθος το τεράστιο project της μεγάλης επέκτασής του με συνοδοιπόρο το γραφείο του βραβευμένου με Pritzker αρχιτέκτονα σερ Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ είναι γεγονότα ικανά από μόνα τους ώστε εκείνη να εργάζεται νυχθημερόν.

Παρά την κούραση, η Άννα Βασιλική Καραπαναγιώτου καταφέρνει να διατηρεί τον ενθουσιασμό εκείνου του 22χρονου κοριτσιού που ήταν όταν για πρώτη φορά πέρασε την πύλη του ΕΑΜ για να εργαστεί, αρχικά ως εθελόντρια και έπειτα ως εποχική αρχαιολόγος, στη Συλλογή Γλυπτών του.

Η ίδια άλλωστε πιστεύει ότι η ζωή κύκλους κάνει.

Κυρία Καραπαναγιώτου, συμπληρώνετε τρία χρόνια στη θέση της γενικής διευθύντριας του ΕΑΜ. Ξεχωρίστε μας κάποιες στιγμές αυτής της πορείας.

Πέρασα τις πύλες του μουσείου εν μέσω COVID-19 και ανέλαβα τη διεύθυνσή του προερχόμενη από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αρκαδίας. Για εμένα μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις ήταν η διοργάνωση της έκθεσης «Ανοικτοί Ορίζοντες. Ταξίδια και επαφές στην ελληνική αρχαιότητα», η οποία εγκαινιάστηκε τον Μάιο του 2022 στο Μουσείο της Μελβούρνης.

Έως πρόσφατα οι περιοδικές εκθέσεις που διοργάνωνε το ΕΑΜ πρώτα εγκαινιάζονταν στους χώρους του και εν συνεχεία ταξίδευαν στο εξωτερικό. Σε αυτή την περίπτωση, για πρώτη φορά προγραμματίσαμε, σχεδιάσαμε και παραδώσαμε μια έκθεση που εγκαινιάστηκε εξαρχής στην άλλη άκρη του πλανήτη.

Για την πραγματοποίησή της ανταλλάξαμε με τους αυστραλούς συνεργάτες μας πάνω από 3.000 ηλεκτρονικά μηνύματα και κάναμε μόνο δύο τηλεδιασκέψεις. Πάνω από 100.000.000 άνθρωποι σε όλον τον κόσμο ενημερώθηκαν για την έκθεση αυτή, οι περισσότεροι άκουσαν για πρώτη φορά ότι υπάρχει μια χώρα που ονομάζεται Ελλάδα.

Θυμάμαι το βράδυ των εγκαινίων με πλησίασε ο πρωθυπουργός της Πολιτείας της Βικτώριας. Κρατάω τα λόγια του. «Ευχαριστούμε, Ελλάδα. Aννα, αυτό είναι μόνο η αρχή» μου είπε. Και πράγματι στο τέλος του 2025 – αρχές του 2026, μετά το μνημόνιο συνεργασίας που υπογράψαμε με τα μουσεία της Βικτώριας, στο ΕΑΜ «προσγειώνονται» οι Αβοριγίνες, οι αυτόχθονες κάτοικοι της Αυστραλίας, με μια περιοδική έκθεση που θα είναι αφιερωμένη στον δικό τους ζωντανό πολιτισμό.

Η μετάβαση του ΕΑΜ από την Αρχαιολογική Υπηρεσία σε ΝΠΔΔ ήταν μια δύσκολη περίοδος για εσάς;

Ναι. Υπήρξαν στιγμές που σκέφτηκα να φύγω. Γνώριζα φυσικά εξαρχής, από την πρώτη στιγμή που ανέλαβα, ότι αυτός ο νόμος θα ερχόταν και μάλιστα άτομα που με ήξεραν καλά με είχαν προειδοποιήσει. «Θα αντέξεις; Γιατί είσαι και ιδεαλίστρια» μου είπαν. Άντεξα όμως, με πολύ μεγάλο ψυχικό κόστος. Αυτό το οφείλω σε έναν μόνο άνθρωπο, τον Αντώνη, τον σύντροφο της ζωής μου.

Υπήρξαν αντιδράσεις από την πλειονότητα του προσωπικού. Δοκιμαστήκαμε για αρκετούς μήνες, η εσωστρέφεια ήταν μια εξουθενωτική καθημερινότητα. Στο μουσείο μπήκε για πρώτη φορά ένα Διοικητικό Συμβούλιο, πάνω από τον διευθυντή, προκειμένου να χαράξει τη νέα στρατηγική του «μουσείου των μουσείων».

Η συμπόρευσή μου με αυτές τις επτά εμβληματικές, τόσο διαφορετικές προσωπικότητες δεν ήταν εύκολη αρχικά. Κατέφυγα στην «ανασκαφή»: αυτοψία, διερεύνηση με το αλάθητο – θεωρώ – αισθητήριό μου της κάθε ιδιοσυγκρασίας και πολλά άλλα εργαλεία. Τώρα, πλέον, μπορώ να πω ότι συμπορευόμαστε και αλληλοτροφοδοτούμαστε.

Φωτογραφία: Νίκος Βαρδακαστάνης

Yπάρχουν όμως τελικά απτά οφέλη από αυτή την εφαρμογή του νόμου;

Έχουν περάσει ουσιαστικά μόλις οκτώ μήνες από την εφαρμογή του νόμου. Ο νόμος αυτός τιτλοφορείται «Εκσυγχρονισμός της μουσειακής πολιτικής». Φτάσαμε στο 2023 για να καθορίσουμε αρχές μουσειακής πολιτικής παγιωμένες εδώ και δεκαετίες σε άλλες χώρες.

Πάνω σε αυτό γράφω ένα επιστημονικό άρθρο, το οποίο φιλοδοξώ να δημοσιεύσω σύντομα. Υπό την πίεση των ασφυκτικών προθεσμιών που τέθηκαν στον νόμο ολοκληρώθηκε και η απογραφή των κινητών μνημείων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Είχα την τιμή να παραλάβω από τον γενικό γραμματέα του υπουργείου Πολιτισμού Γιώργο Διδασκάλου το τεράστιο αυτό υλικό. Μιλάμε για 15.000 αρχαία αντικείμενα που βρίσκονται στους μόνιμους εκθεσιακούς χώρους και για 500.000 αρχαιότητες που φυλάσσονται στα υπόγεια του ΕΑΜ.

Από αυτά τα συνολικά περίπου 515.000 αρχαία τουλάχιστον τα μισά συνιστούν αριστουργήματα της ανθρώπινης παρουσίας σε αυτόν τον πλανήτη. Σοβαρολογώ, γιατί τα έχω δει και κρίνει την αισθητική αξία τους με την εμπειρία του ειδικού.

Αυτή η απογραφή μάς διασφαλίζει από φαινόμενα κλοπών όπως τα πρόσφατα που είδαμε στο Βρετανικό Μουσείο;

Ναι. Τα πρωτόκολλα ασφαλείας που ισχύουν στο μουσείο μας είναι αυστηρότατα. Βέβαια, ποτέ δεν μπορείς να εφησυχάζεις ως διευθυντής ενός μουσείου. Η ασφάλεια των αρχαίων είναι η ηλεκτρική καρέκλα του διευθυντή.

Η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη έχει τονίσει ιδιαίτερα το κομμάτι της οικονομικής αυτοτέλειας που προσφέρει αυτός ο νόμος στα πέντε μουσεία που μετατράπηκαν σε ΝΠΔΔ. Το έχετε δει στην πράξη;

Όπως έχει δηλώσει και η υπουργός, το ΕΑΜ ξεκινά το 2024 με μια οικονομική αφετηρία της τάξης των 4,5 εκατ. ευρώ. Τον τελευταίο καιρό συνάδελφοί σας καταθέτουν «κραυγές αγωνίας» για το ενδεχόμενο τα πέντε νέα ΝΠΔΔ να «ρίξουν» έξω τον προϋπολογισμό του ελληνικού κράτους.

Δηλώνω, λοιπόν, ότι το ποσό των 4,5 εκατομμυρίων ευρώ αντιστοιχεί στο ποσό των συνολικών εσόδων από τα εισιτήρια του μουσείου το 2023. Καμία επιχορήγηση, καμία… ελεγχόμενη δωρεά κ.λπ. Oλα διαφανή, διάφανα, αναρτημένα στη ΔΙΑΥΓΕΙΑ.

Προσωπικό που θέλησε να αποχωρήσει μετά τη μετατροπή του μουσείου σε ΝΠΔΔ υπάρχει;

Αρχικά ναι. Τώρα έχω την αίσθηση ότι κανείς δεν θέλει να αποχωρήσει.

Κάτι ακόμη που προκάλεσε αντιδράσεις είναι η δυνατότητα που δίνει ο νόμος για ίδρυση παραρτημάτων του μουσείου στο εξωτερικό. Είναι κάτι που εξετάζετε;

Με έχει απασχολήσει και εμένα και θα σας πω ότι το βλέπω θετικά. Παρ’ όλα αυτά, επί του παρόντος δεν έχει ωριμάσει κάτι επί του θέματος, γιατί απλά η προτεραιότητα είναι να διαμορφώσουμε το νέο μουσείο των 40.000 τ.μ. Να σας θυμίσω όμως ότι δίνει δυνατότητα ίδρυσης παραρτημάτων και στο εσωτερικό.

Σας πηγαίνω στο μεγαλειώδες έργο της επέκτασης και αναβάθμισης του μουσείου. Παρουσιάστηκε πέρυσι το προσχέδιο από τα αρχιτεκτονικά γραφεία David Chipperfield Architects και Αλέξανδρος Ν. Τομπάζης ΑΕ. Πλέον πώς προχωρά;

Γνωρίζω τα πάντα, αλλά δεν είμαι αυτή που θα τοποθετηθεί για τις λεπτομέρειες. Αρμόδιος να μιλήσει είναι ο πρόεδρος του ΔΣ, ο καθηγητής Δημήτρης Οικονόμου, ο οποίος δουλεύει νυχθημερόν μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας μαζί με εμένα και χωριστά από εμένα για το μεγαλειώδες αυτό πρόγραμμα.

Όπως γνωρίζετε, πρέπει πρώτα να ωριμάσουν οι απαραίτητες μελέτες για να προχωρήσει το σχέδιο. Πριν από δύο μήνες μοιράστηκε άτυπα μαζί μου ένα excel με τις μελέτες που πρέπει να προηγηθούν της έναρξης κατασκευής.

Αν δεν απατώμαι, ανέρχονται σε περίπου 100 και ακολουθούν 200 εγκρίσεις από πλήθος συναρμόδιων υπουργείων. Αυτή είναι η ελληνική γραφειοκρατία, αυτή είναι η ελληνική δημοκρατία μετά το 2015.

Το μουσείο θα κλείσει για τις εργασίες της επέκτασης;

Δεν θα σας απαντήσω. Για την έρευνά σας σας προτρέπω να απευθυνθείτε στον πρόεδρο του ΔΣ Δημήτρη Οικονόμου, τον project manager του έργου, ο οποίος καθόρισε τους προσωπικούς ανοικτούς ορίζοντές μου στην υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, η οποία είναι ο γενικός συντονιστής αυτού του μαραθωνίου από το 2019, και αναμφισβήτητα στον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη που πήρε ένα όραμα το οποίο «σερνόταν» επί μία 20ετία και το έκανε επιτέλους πράξη.

Όταν ολοκληρωθεί η επέκταση, θα δούμε μια νέα εκθεσιακή αφήγηση;

Μα αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα, μεγαλύτερο από την κτιριακή αναδιαμόρφωση. Το νέο εκθεσιακό αφήγημα πρέπει να σέβεται την ιστορία του μουσείου, το οποίο ιδρύθηκε επίσημα το 1889 για να συμβάλει στην εδραίωση της εθνικής ταυτότητας.

Το νέο μουσείο πρέπει, όμως, να αφουγκράζεται τις προκλήσεις των καιρών. Θέλουμε να δημιουργήσουμε το μουσείο τού 2050. Με βάση την ανταλλαγή απόψεων σε εβδομαδιαία βάση με την αναπληρώτριά μου συνάδελφο Δέσποινα Ιγνατιάδου αλλά και με τους άλλους έξι τμηματάρχες, είμαι πλέον σε θέση να δηλώσω ότι στις αρχές φθινοπώρου το αργότερο θα έχουμε το πρώτο δικό μας νέο εκθεσιακό αφήγημα.

Η προσωπική σας συνεργασία με τον αρχιτέκτονα σερ Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ πώς είναι;

Θα μπορούσα να μιλώ για εκείνον ώρες, αν και δεν έχουμε συναντηθεί τόσες φορές. Η συνομιλία μαζί του με καθηλώνει. Όχι μόνο γιατί είναι ένας από τους σημαντικότερους σήμερα αρχιτέκτονες, αλλά γιατί είναι ένας φιλόσοφος της ζωής.

Κρατώ μια κουβέντα του. «Aννα», μου είπε – βλέποντας στο πρόσωπό μου το σύνολο των εργαζομένων του μουσείου –, «σε αυτή τη συμπόρευση θα ζήσουμε πολλές δύσκολες στιγμές και θα κληθούμε να πάρουμε πολλές δύσκολες αποφάσεις». Aυτός είναι ο σερ Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ.

Φωτογραφία: Νίκος Βαρδακαστάνης

Το εκθεσιακό πρόγραμμα για το 2024 ποιο θα είναι;

Τι να πρωτοπώ από αυτό το πλούσιο πρόγραμμα δράσεων του 2024; Ανακοινώνω δημόσια για πρώτη φορά από το μέσο σας την περιοδική έκθεση που στήνεται. Αφορά τα ζώα και τη σχέση τους με τον άνθρωπο, ένα θέμα διαχρονικό, τόσο επίκαιρο στη μετά COVID-19 εποχή.

Για την ακρίβεια, ο τίτλος της θα είναι «Περί τα ζώα ιστορίαι» και παραπέμπει στο ομότιτλο σύγγραμμα του Αριστοτέλη, που αποτελεί το πρώτο επιστημονικό εγχειρίδιο στην ιστορία της επιστήμης της Βιολογίας. Θα παρουσιάσουμε ένα πολύ ωραίο υλικό το οποίο κατά 90% προέρχεται από τις αποθήκες του ΕΑΜ και δεν έχει δει ξανά το φως της δημοσιότητας.

Ο κατάλογος απαρτίζεται από 320 μοναδικά σε καλλιτεχνική αξία αντικείμενα διαφόρων κατηγοριών και υλικών που χρονολογούνται από το 3000 π.Χ. και έως το 400 μ.Χ. Θα θαυμάσετε μια μαϊμού με το παιδάκι της, κουδουνίστρες σε μορφή γάτας, ένα παιδάκι που παίζει με έναν πάνθηρα, έναν γυάλινο σκαντζόχοιρο, άπειρες αριθμητικά χρυσές πεταλούδες.

Στενοί μας συνεργάτες σε αυτή την έκθεση, που εγκαινιάζεται το φθινόπωρο του 2024, είναι κατ’ αρχήν το Εθνικό Θέατρο με τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Γιάννη Μόσχο, ο οποίος ενθουσιάστηκε όταν τον προσκάλεσα να μας τιμήσει.

Είναι, επίσης, δίπλα μας το Τμήμα Βιολογίας του ΕΚΠΑ με τον καθηγητή Ευστράτιο Βαλάκο, διευθυντή του σπουδαίου Μουσείου Ζωολογίας του ΕΚΠΑ, έτσι ώστε η έκθεση αυτή να έχει όχι μόνο την απόλυτη αρχαιολογική τεκμηρίωση – η οποία είναι δεδομένη όταν πλαισιώνεσαι από έγκριτους διεθνώς ειδικούς συναδέλφους – αλλά και την ερευνητική εγκυρότητα των λεγόμενων θετικών επιστημών.

Στον συμφοιτητή, συνάδελφο και φίλο Βαγγέλη Βιβλιοδέτη έχει πέσει το μεγάλο βάρος της επιμέλειας και του συντονισμού. Για τις υπόλοιπες, το ίδιο σημαντικές για εμένα, δράσεις του ανοικτού σε όλον τον κόσμο μουσείου μας, για τις οποίες εργάζονται πυρετωδώς όλοι οι συνεργάτες μου, μπορείτε να ενημερωθείτε από τον καναπέ σας μέσω της ιστοσελίδας μας.

Συγκεκριμένα, τα εργαλεία επαφής που αναπτύξαμε και σας προσφέρονται τα ονομάσαμε «Ψηφιακές Υπηρεσίες του ΕΑΜ» και είναι προσβάσιμα σε όλους διαδικτυακά, σε ελληνικά και αγγλικά, μέσω της εφαρμογής . Αν κρατάω κάτι από αυτή την εφαρμογή είναι το «ΠΕΙΤΕ ΜΑΣ ΤΗ ΓΝΩΜΗ ΣΑΣ» για να βελτιωθούμε.

Κάτι που προσάπτουν συχνά στο ΕΑΜ είναι ότι πολλές αίθουσές του παραμένουν κλειστές εξαιτίας έλλειψης φυλακτικού προσωπικού…

Από τον Σεπτέμβριο έχουμε ενημερώσει ότι ο άνω όροφος του μουσείου παραμένει κλειστός καθώς γίνονται απαραίτητες εργασίες ελαιοχρωματισμού και συντήρησης.

Μόλις πριν από μερικές ημέρες ζητήσαμε έγκριση για την πρόσληψη 145 εποχικών υπαλλήλων. Αυτή τη στιγμή λειτουργούμε με ένα πανάξιο, αλλά υποστελεχωμένο φυλακτικό προσωπικό.

Θέλω να σας πω ότι τα σχόλια που λαμβάνουμε από τους επισκέπτες είναι συγκινητικά. Καταβάλαμε έναν άθλο για την ψηφιακή μετάβαση του μουσείου. Αυτή τη στιγμή προσφέρουμε ακουστικές ξεναγήσεις σε έξι γλώσσες δωρεάν. Αυτό δεν συμβαίνει σε άλλα μουσείου του κόσμου.

Υπάρχει όμως πρόθεση για πλήρωση θέσεων από μόνιμο φυλακτικό προσωπικό;

Αυτό δεν επαφίεται σε εμάς. Είναι θέμα κεντρικής πολιτικής βούλησης να προκηρυχθούν τουλάχιστον 140 θέσεις μόνιμου φυλακτικού προσωπικού. Είναι μια απόφαση του κράτους. Γιατί ναι μεν έχουμε ανεξαρτησία, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπαγόμαστε στους νόμους τους κράτους.

Πριν αναλάβετε τη διεύθυνση του ΕΑΜ είχατε στο βιογραφικό σας μια άκρως επιτυχημένη πορεία στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Αρκαδίας. Τι κρατάτε από αυτά τα χρόνια;

Πρώτον, ότι αγάπησα την Αρκαδία. Μπορεί να γεννήθηκα εκεί, αλλά μεγάλωσα στην Αθήνα και πήγα για περαιτέρω σπουδές στη Γερμανία. Υπηρέτησα την Αρχαιολογική Υπηρεσία σε διάφορα πόστα και θέσεις, όχι μόνο την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αρκαδίας, από το 1992 έως το 2023.

Είμαι περήφανη για αυτό, παρότι εδώ και τρία χρόνια με πικρία έχω αποχωρήσει από το συνδικαλιστικό όργανο της ΑΥ για δικούς μου λόγους. Κρατάω τη χρονιά 2016, όταν το μικρό περιφερειακό Αρχαιολογικό Μουσείο Τεγέας βραβεύθηκε από τον οργανισμό European Museum Forum, που τελεί υπό την αιγίδα του Συμβουλίου της Ευρώπης, για την πρωτοτυπία και τη σύγχρονη παρουσίαση των εκθεμάτων του.

Στην Αρκαδία ερωτεύθηκα την αρχαιολογική ανασκαφή. Πλέον δεν μπορώ να επιβιώσω αν δεν μυρίσω και εξερευνήσω το χώμα της πατρίδας μου. Τύχη αγαθή συνεχίζω το ερευνητικό πρόγραμμα ανασκαφής στο Λύκαιο όρος, στον Όλυμπο της Πελοποννήσου, εκεί όπου, κατά την αρκαδική παράδοση, γεννήθηκε ο βασιλιάς των θεών, ο Δίας. Et in Arcadia ego!

Αυτή είναι και η ανασκαφή που σας έχει σημαδέψει;

Ναι. Και όσο αντέχουν τα πόδια μου θα ανεβαίνω σε αυτό το υψόμετρο των 1.300 μ. για να ατενίζω την Αρκαδία και την Πελοπόννησο από ψηλά.

Εκεί ψηλά για άλλη μια φορά το εφετινό καλοκαίρι θα κοιτάξω τον ελληνικό ουρανό, θα νιώσω ελεύθερη στην ψυχή και στο σώμα και θα γράψω στο προσωπικό σημειωματάριο σκέψεων «Δεν με ενδιαφέρει το παρόν και το παρελθόν, μόνο το μέλλον, γιατί σε αυτό σκοπεύω να ζήσω» (Αλβέρτος Αϊνστάιν) και συμπληρώνω να ζήσω όχι απαραίτητα με την υλική υπόστασή μου.