Αρχαία θέατρα, νέες επεμβάσεις

Σχετικά Θέατρα

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «7» Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία,
6 Απριλίου 2008
Της ΝΙΝΕΤΑΣ ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ

Να δώσουμε νέα ζωή στα αρχαία θέατρα ή είναι καλύτερα να τα αφήσουμε μέσα στην ερειπιώσα γοητεία τους; Από τα περίπου 90 αρχαία θέατρα που υπάρχουν σπαρμένα σε όλη την Ελλάδα μόνο δέκα φιλοξενούν οργανωμένα φεστιβάλ ή μεμονωμένες παραστάσεις.

Η πίεση για να δοθούν κι άλλα σε χρήση είναι κάθε χρόνο τεράστια. Καλλιτέχνες, επιχειρηματίες θεαμάτων, δήμαρχοι, κοινοτάρχες, βουλευτές επιστρατεύουν όσα μέσα διαθέτουν για να εξασφαλίσουν κάποιο μνημείο για καλοκαιρινές εκδηλώσεις. Είναι όμως όλα τα θέατρα σε θέση να δεχθούν κόσμο;

Τον προβληματισμό καθιστά επίκαιρο το καλοκαίρι που πλησιάζει, αλλά και μια κίνηση πολιτών, το «Διάζωμα», που ετοιμάζει εδώ και χρόνια ο πρώην υπουργός Πολιτισμού Σταύρος Μπένος, η οποία θα ανακοινωθεί σε λίγες μέρες και εστιάζει στην επανάχρηση τών αρχαίων θεάτρων. Συμμετέχουν δε σ’ αυτή ο Βασίλειος Λαμπρινουδάκης, παλιό στέλεχο του ΚΑΣ και πρόεδρος της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Επιδαύρου, ο ανασκαφέας της αρχαίας Μεσσήνης καθηγητής Πέτρος Θέμελης κ.ά.

Μπορεί τα καλοκαιρινά βράδια να είναι μαγικά στην Επίδαυρο, και μια συναυλία στο Ηρώδειο να μοιάζει τελείως διαφορετική από την ίδια συναυλία σε γήπεδο, αλλά ποιος νοιάζεται για την κατάσταση του μνημείου όταν τα φώτα σβήσουν; Τσίχλες, αποτσίγαρα σβησμένα πάνω στα αρχαία μάρμαρα, άδεια μπουκάλια αναψυκτικών στο κοίλο.

Μπογιές, ξύλα και καρφιά πάνω στην ορχήστρα και στο αρχαίο σκηνικό οικοδόμημα μετρούν κάθε χρόνο οι αρχαιολόγοι στο ΚΑΣ. Κι αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην Επίδαυρο. Τριάντα κιλά τσίχλες ξεκόλλησαν από τα μάρμαρα του Ηρωδείου τον περασμένο Οκτώβριο τα συνεργεία των συντηρητών! Στο θέατρο του Δίου στήθηκαν ψησταριές, ενώ στο φρούριο της Κέρκυρας απειλήθηκαν ζωές από το συνωστισμό σε συναυλία του Σάκη Ρουβά που δόθηκε χωρίς την έγκριση του ΚΑΣ, με προσωπική άδεια του τότε υπουργού Πολιτισμού Γιώργου Βουλγαράκη.

Στο παρελθόν το ΥΠΠΟ για να απαλλαγεί από την πίεση των πολιτικών για την παραχώρηση μνημείων που σώζονται σε κακή κατάσταση ή βρίσκονται στην «εντατική» για θεραπεία, συνέταξε μια λίστα αρχαίων θεάτρων η χρήση των οποίων απαγορεύεται. Αυτά είναι των Δελφών, Θορικού, Νικόπολης, Αμφιαρείου Ωρωπού, Καβειρίου Βοιωτίας, Διονυσιακού Αθηνών, Ηλιδος, Δημητριάδος, Φθιωτίδων Θηβών, Δωδώνης, Μεγαλόπολης, Ορχομενού Βοιωτίας, Σικυώνος, Ερέτριας, Μεσσήνης, Μυτιλήνης, Ζέας Πειραιώς και Μαρώνειας.

Δεν παραχωρούνται επίσης για εκδηλώσεις τα Μεγάλα Προπύλαια της Ελευσίνας και μόνο κατά περίπτωση το θέατρο της Μήλου. Σ’ αυτή τη λίστα κάποτε ήταν και το θέατρο του Αργους.

Τα τελευταία χρόνια φαίνεται πως κάμφθηκαν σιωπηρά οι αντιρρήσεις των αρχαιολόγων και άρχισε να λειτουργεί. Τουλάχιστον σ’ αυτό σώζονται αρχαία εδώλια θα πει κανείς, ενώ στης Θάσου, όπου είχε απομείνει η αρχαία επίχωση, χρειάστηκε να ντυθεί με ένα μεταλλικό φορέα για να ξαναλειτουργήσει. Σιδερένιοι πάσσαλοι πολλών τόνων τρύπησαν το αρχαίο υπόστρωμα και προσαρμόστηκαν από πάνω ξύλινα καθίσματα: «Ηταν μια βάρβαρη επέμβαση», μας είπε ένας αξιοσέβαστος αναστηλωτής αρχαίων θεάτρων. Ιδιας λογικής είναι και το λυόμενο που έχει από χρόνια κατασκευασθεί πάνω στο θέατρο του Δίου, δίνοντας την αίσθηση του μισο-αρχαίου, μισο-σύγχρονου, αφού αυθεντικές είναι μόνο οι πρώτες σειρές εδωλίων.

Αγώνα μέχρις εσχάτων έδωσε η αρχαιολογική υπηρεσία για να μην μπει κόσμος τα τελευταία χρόνια στο αρχαίο θέατρο Δωδώνης (18.000 θέσεων) που είναι ετοιμόρροπο, γεμάτο ρωγμές, καθιζήσεις, προκειμένου να αρχίσει το πιλοτικό πρόγραμμα στερέωσής του, το οποίο σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα ολοκληρώνεται φέτος με την εκπνοή του Γ’ ΚΠΣ απ’ όπου αντλεί πόρους (2,9 εκατ. ευρώ). Ο δήμος και οι κάτοικοι της περιοχής επέμεναν μέχρι πρόσφατα να χρησιμοποιηθεί αφού προηγουμένως καλυφθούν τα εύθραυστα σημεία του από σιδερένιο νάρθηκα. Συναρτούν την τουριστική κίνηση με τη χρήση του μνημείου και ποτέ δεν συμβιβάστηκαν με τη λύση του σύγχρονου λυόμενου θεάτρου που έστησε το ΥΠΠΟ στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου της Δωδώνης.

Από την άλλη, όμως, παλιοί σφοδροί πολέμιοι της χρήσης των μνημείων έχουν βάλει αρκετό νερό στο κρασί τους τα τελευταία χρόνια. Βλέπουν πως όταν ο κόσμος έρχεται το βράδυ σε αυτά, αναπτύσσει μια ξεχωριστή σχέση μαζί τους: «Τα εκτιμά και τα σέβεται πιο πολύ», μας λέει ο Βασ. Λαμπρινουδάκης, που έχει κατά καιρούς οικοδομήσει μια σχέση αγάπης και μίσους με σπουδαίους σκηνογράφους αρχαιοελληνικών παραστάσεων στα Επιδαύρια, όπως π.χ. με τον Διονύση Φωτόπουλο «που έχει στήσει υπέροχα λιτά σκηνικά, αλλά και βαρύτατα».

Τι σημαίνει «βαριά σκηνικά»; «Σημαίνει βαριά οχήματα να τα μεταφέρουν στον αρχαιολογικό χώρο. Πολλοί άνθρωποι να τα στήσουν. Οξυγονοκολλήσεις, χτυπήματα, φθορές επί των αρχαίων ερειπίων. Σημαίνει επίσης αλλοίωση της εικόνας του θεάτρου για τον πρωινό επισκέπτη».

Παρ’ όλο που ο κ. Λαμπρινουδάκης είναι απογοητευμένος από τις πρακτικές των σκηνογράφων, δηλώνει φανατικά «υπέρ» της χρήσης των αρχαίων θεάτρων. Το «Διάζωμα», στο οποίο συμμετέχει, φιλοδοξεί να συνθέσει τις φαινομενικά αντίθετες επιθυμίες καλλιτεχνών, επιστημόνων και τοπικών κοινωνιών. Ηδη 270 προσωπικότητες έχουν συνυπογράψει την ιδρυτική διακήρυξη και συνομολογούν υπέρ της προστασίας, ανάδειξης και χρήσης των μνημείων. Για όλ’ αυτά δεν σκοπεύουν να πάρουν ούτε ένα ευρώ από κρατικούς πόρους.

«Το όνειρό μου είναι να υιοθετήσουν οι οικονομικές δυνάμεις του τόπου από ένα θέατρο που χρήζει προστασίας ώστε να διαμορφωθεί ένα δίκτυο θεάτρων σε διάφορες πόλεις συνεπικουρούμενης και της λαϊκής χορηγίας, που έχει ιδιαίτερη σημασία, ιδίως στις τοπικές κοινωνίες», λέει ο Στ. Μπένος.

Προϋπόθεση για τη χρήση κάθε μνημείου το καλοκαίρι είναι η συντήρησή του το χειμώνα. Κάθε χρόνο γίνεται πολλή δουλειά που ελάχιστοι πληροφορούνται, αν και δεν είναι μια δουλειά ρουτίνας. Αφορά σειρά αναστηλωτικών επεμβάσεων επί τη βάσει εγκεκριμένων από το ΚΑΣ μελετών που εκπονούν πολυπρόσωπες ομάδες διαφόρων ειδικοτήτων. Ας δούμε λοιπόν τι έγινε φέτος σε τρία από τα δημοφιλέστερα μνημεία που φιλοξενούν τις απολαυστικές παραστάσεις του Ελληνικού Φεστιβάλ, στο Ηρώδειο, στο μεγάλο και το μικρό θέατρο της Επιδαύρου.

ΗΡΩΔΕΙΟ: ΩΡΑ ΓΙΑ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ: Μετά τον καθαρισμό του από τις τσίχλες η επιστημονική ομάδα με επικεφαλής τον πολιτικό μηχανικό Δ. Μονοκρούσο επικεντρώθηκε στα πώρινα συμπληρώματα της μιας από τις παρόδους του θεάτρου. Από πέρυσι έχουν τοποθετηθεί πάνω από τη θόλο της δυτικής παρόδου τρεις σειρές εδωλίων οι οποίες δεν δόθηκαν στο κοινό γιατί δεν είχαν κατασκευασθεί τα στηθαία, οι μαρμάρινες κουπαστές και τα μεταλλικά κιγκλιδώματα. Ολα αυτά γίνονται φέτος, όπως και η αποκατάσταση της σκάλας, μια δουλειά που δεν θα έχει τελειώσει ώς τις αρχές Μαΐου οπότε πρέπει να παραδοθεί το μνημείο στο Ελληνικό Φεστιβάλ. Παράλληλα, στο εργοτάξιο προετοιμάζονται άλλες τρεις σειρές εδωλίων που θα τοποθετηθούν στην άλλη πάροδο (της σημερινής εισόδου) «ώστε του χρόνου και, εφόσον εξασφαλισθούν πιστώσεις, το έργο να έχει ολοκληρωθεί» .

«Πάμε κούτσα κούτσα με πενιχρούς πόρους», λέει ο κ. Μονοκρούσος. Το Ηρώδειο απορρόφησε 1,4 εκατ. ευρώ για τα αναστηλωτικά του έργα την περίοδο 2003-2007 και τώρα πορεύεται με δανεικά έναντι αυτών που αναμένει να λάβει για το 2007-2008 από το Γ’ ΚΠΣ (850.000 ευρώ), το οποίο φέτος τελειώνει. Απομένει να υλοποιηθεί η εγκεκριμένη μελέτη για την αναστήλωση του γκρεμισμένου σε πολλά σημεία περιμετρικού τοίχου του πάνω διαζώματος. «Το Ηρώδειο θέλει συνεχή συντήρηση η οποία γίνεται ψηλά στο σημείο που τοποθετούνται τα φώτα και στο κοίλο, όπου έχουμε και αρχαίο υλικό. Πρέπει, όμως, να γίνουν ακόμη πολλά, όπως έργα στερέωσης στους αναλημματικούς τοίχους μπροστά στη σκηνή. Δεν θα τελειώσει το Ηρώδειο από εμάς. Εχει μέλλον».

ΕΠΙΔΑΥΡΟΣ: Μετά τη μεγάλη αναστήλωση του θεάτρου κατά την προηγούμενη δεκαετία από τον αρχιτέκτονα Κωνσταντίνο Μπολέτη τώρα έχουν ρίξει το βάρος των επεμβάσεών τους στη θωράκισή του απέναντι στη διάβρωση από τα νερά.

«Αποκαταστήσαμε το δυτικό αγωγό», λέει ο κ. Λαμπρινουδάκης. «Οι αγωγοί αυτοί είναι εντυπωσιακοί. Παίρνανε το νερό από την ορχήστρα και το κατέβαζαν στο σημείο που είναι σήμερα το μουσείο. Αλλά πάνω από τον αγωγό είχαν περάσει διαδρόμους κόβοντας ένα τμήμα του. Αυτά αποκαταστάθηκαν, όπως και ένα τμήμα του τοίχου στην περίμετρο του θεάτρου. Οι αρχαίοι είχαν κατασκευάσει έναν πώρινο τοίχο γύρω από το επιθέατρο ψηλά, όπου τοποθετούνται τα φώτα, που έχει καταστραφεί. Ετσι, τα νερά κατέβαιναν ελεύθερα στο κοίλο, γλύφαν κάτω τα εδώλια, γι’ αυτό παρουσιάζονται καθιζήσεις κυρίως στο κέντρο του επιθεάτρου. Ξεκινήσαμε δειλά την τοποθέτηση των εδωλίων στην αρχική τους θέση. Στο σημείο αυτό παρουσιάζονται μεγάλες καθιζήσεις και είναι υπαρκτός ο κίνδυνος ατυχημάτων, γι’ αυτό το έχουμε περισχοινίσει. Πρόκειται για ένα μακρόπνοο πρόγραμμα».

Την απαίτηση κάποιων θιάσων να φύγει το προστατευτικό κάλυμμα της σκηνής, ο κ. Λαμπρινουδάκης τη θεωρεί ισοδύναμη «με την καταστροφή των φτωχών λειψάνων του σκηνικού οικοδομήματος που επί 18 χρόνια (1988-2006) έμειναν ανέπαφα, ενώ τώρα εκτίθενται σε κίνδυνο συνεχώς». Τον έχει ενοχλήσει επίσης ότι χρησιμοποιούνται απαγορευμένα υλικά. Πέρυσι π.χ. έπεσαν χημικά σε ένα βωμό (σώζεται δεξιά της σκηνής) και «επί ένα μήνα οι συντηρητές προσπαθούσαν να τα καθαρίσουν».

Ολα αυτά «γιατί δεν σέβονται την εγκύκλιο με τους όρους παραχώρησης των μνημείων. Δεν καταθέτουν, όπως υποχρεούνται, από το Νοέμβριο τα στοιχεία των παραστάσεών τους προκειμένου να υπάρχει χρόνος συνεννόησης με την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Στέλνουν ένα υποτυπώδες σκαρίφημα των σκηνικών σε κάποιο γραφείο των Αθηνών λίγο πριν από την παράσταση, όταν όλα έχουν δρομολογηθεί και πουλιούνται εισιτήρια».

Ωστόσο, χωρίς αυτό το κάλυμμα της σκηνής δόθηκε μία από τις ωραιότερες παραστάσεις της «Αντιγόνης» -χωρίς καν σκηνικό της Χλόης Ομπολένσκι- υπενθυμίζουμε στον κ. Λαμπρινουδάκη, ο οποίος υποστηρίζει ότι έγιναν καταστροφές από άλλους θιάσους: «Υπάρχουν φωτογραφίες από ηλεκτροκολλήσεις».

ΜΙΚΡΟ ΘΕΑΤΡΟ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ: Τη χρονιά που πέρασε ολοκληρώθηκε το τμήμα θεάτρου που έχει απαλλοτριωθεί. Είχε σπασμένους θρόνους και κλίμακες που αποκαταστάθηκαν στην αρχική θέση και μορφή τους. Επίσης αποκαλύπτεται σιγά σιγά το υπόλοιπο τμήμα του θεάτρου που ήταν κάτω από το χωμάτινο δρόμο.

Οταν τελεσιδικήσει η απαλλοτρίωση 12 στρεμμάτων γύρω από το θέατρο (αναμένεται μέσα στον Απρίλιο) θα αποκαλυφθούν κι άλλα μνημεία. Ηδη βγαίνει ένα λουτρό συνδεμένο με το θέατρο στους ύστερους χρόνους, ενώ λίγο πιο πάνω έχει βρεθεί ο όρος «αγορά», που σηματοδοτεί την αγορά της πόλης.