Ανάδειξη των αρχαίων θεάτρων

H Ελλάδα είναι η μόνη χώρα που διαθέτει τόσα πολλά ανοικτά θέατρα, ένα με δύο σχεδόν σε κάθε νομό.
Ψυχαγωγία σημαίνει αγωγή της ψυχής και ο όρος υπογραμμίζει τη σημασία που απέδιδαν οι αρχαίοι Eλληνες στα δρώμενα σε αυτούς τους χώρους για την ψυχική καλλιέργεια των πολιτών.

Το θέατρο επινοήθηκε στην αρχαία Ελλάδα και η θεατρική πράξη αναπτύχθηκε σε επίπεδο εξαιρετικό. Iσως για αυτούς τους λόγους η ορολογία του θεάτρου στην αγγλική και σε άλλες γλώσσες έχει τις ρίζες της σε ελληνικές λέξεις: theater, orchestra, scene, chorus, choreography.

H διαμόρφωση των αρχαίων θεάτρων περιλάμβανε την ορχήστρα, τη σκηνή και το κοίλον με τις κερκίδες και τα διαζώματα. Η ορχήστρα είναι ο κυκλικός χώρος, όπου παίζονται τα δρώμενα από τους ηθοποιούς και το χορό, μιας ομάδας 12 ή 15 ατόμων που τραγουδούσε και χόρευε. Η λέξη προέρχεται από το ρήμα ορχούμαι που σημαίνει χορεύω. Χρειάζεται ακόμα να σκεφτούμε ότι οι ηθοποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν μάσκες.  Αυτό σημαίνει ότι αντίθετα με το σημερινό θέατρο, όπου η εκφραστικότητα του προσώπου είναι καθοριστική για την ερμηνεία ενός ρόλου, τότε ήταν η γλώσσα του σώματος και οι κινήσεις που επικοινωνούσαν στο θεατή το νόημα των λόγων. Η λέξη ηθοποιός σημαίνει αυτόν που αποδίδει το ήθος του υποδυόμενου προσώπου. Δηλαδή το χαρακτήρα και τη στάση των ηρώων όπως εκδηλώνονται με τους λόγους και τις πράξεις τους, όταν βρίσκονται σε δίλημμα ή κινδυνεύουν. Οι θεατές γνώριζαν ότι η είσοδος στην ορχήστρα γινόταν από την αριστερή πάροδο, εάν κάποιος ερχόταν από την ύπαιθρο και από τη δεξιά, εάν κάποιος ερχόταν από το λιμάνι ή την πόλη. Η σκηνή ονομάζεται έτσι διότι ήταν πρόχειρη -συνήθως ξύλινη- κατασκευή. To κοίλον ήταν ο αμφιθεατρικός χώρος, στις κερκίδες του οποίου κάθονταν οι θεατές. Ήταν διαμορφωμένο σε οριζόντιες ζώνες, τα διαζώματα.

Nέος δρόμος
Σήμερα η λέξη «Διάζωμα» συζητείται στην Ελλάδα, διότι αυτό το μη κερδοσκοπικό σωματείο άνοιξε ένα νέο δρόμο για τα αρχαιολογικά δρώμενα της χώρας και έθεσε τρία ζητήματα, οι απαντήσεις στα οποία φέρνουν δημιουργική, αναζωογονητική και ελπιδοφόρα πνοή στη βασανισμένη χώρα μας.

Το πρώτο είναι, μπορεί η πρωτοβουλία των πολιτών να συνδράμει στη συντήρηση ή καλύτερα στην ανάδειξη και αναζωογόνηση των αρχαιολογικών χώρων, εκεί που η κρατική μέριμνα, λόγω οικονομικής δυσπραγίας, δαιδαλώδους γραφειοκρατίας ακόμα και προσωπικών ή κομματικών ανταγωνισμών υστερεί; Το «Διάζωμα», έχοντας ήδη δρομολογήσει εργασίες αποκατάστασης και ανάδειξης σε δεκάδες χώρους αρχαίων θεάτρων έχει περίτρανα αποδείξει ότι είναι εφικτό.

Ο Σταύρος Μπένος, η ψυχή του «Διαζώματος» έχει στο βιογραφικό του μια αδιαμφισβήτητα επιτυχημένη θητεία σε πολιτικές θέσεις, από δήμαρχος Καλαμάτας έως Υπουργός. Κυρίως επειδή το πολιτικό έργο του χαρακτηρίζεται από ήθος, ρεαλισμό, όραμα και αποτελεσματικότητα στην πραγματοποίηση κοινωφελών στόχων. Με αυτές τις ποιότητες προσελκύοντας κοντά του διακεκριμένους αρχαιολόγους, αρχιτέκτονες, μηχανικούς, σκηνοθέτες, καλλιτέχνες ίδρυσε το «Διάζωμα», με στόχο να αναδειχθούν τα αρχαία θέατρα και να ενταχθούν ως ένα βαθμό στην καθημερινότητά μας.

Επεισε για τη διαφάνεια των προθέσεων και της οικονομικής διαχείρισης, όσο και για την αποτελεσματικότητα των δράσεων του σωματείου. Σύντομα ενέπνευσε εκατοντάδες επιστήμονες και ενεργούς πολίτες διαφορετικών  ειδικοτήτων σε μια διεπιστημονική συνεργασία σε εθελοντική βάση. Οι χορηγοί του «Διαζώματος», που ιδρύθηκε μόλις πριν από έξι χρόνια, τον Ιούνιο του 2008, μπορούν να δουν τα αποτελέσματα της προσφοράς τους σε πάνω από πενήντα αρχαία θέατρα σε όλη την Ελλάδα, στα οποία έχουν γίνει μελέτες και εργασίες αποκατάστασης.

Το δεύτερο ζήτημα είναι, πώς η αρχαιολογική κληρονομιά μας μπορεί να ξεφύγει από τη στεγνή μουσειακή προσέγγιση. Η αρχιτεκτονική είναι η μορφοποίηση ιδεών και κέλυφος ζωής ταυτόχρονα. Οι αρχαίοι Ελληνες αρχιτέκτονες με πρότυπο τρόπο ενσωμάτωσαν διαχρονικές αξίες σε κτίρια της καθημερινής ζωής. Μπορούμε να επανασυνδέσουμε τους αρχαιολογικούς χώρους με τη ζωή μας, να φέρουμε στο φως τις αξίες τους ακουμπώντας σε σύγχρονες ανάγκες και απαντώντας σε σημερινά ερωτήματα; Ονειρεύομαι τα αρχαία θέατρα να ζωντανεύουν από μουσικές, θεατρικές παραστάσεις και καλλιτεχνικά δρώμενα Ελλήνων και ξένων δημιουργών. Ο Καθηγητής Κλασσικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Βασίλης Λαμπρινουδάκης και Υπεύθυνος των ανασκαφών της Επιδαύρου έχει βρει τα τελευταία χρόνια στο «Διάζωμα», πρόσφορο έδαφος, ώστε να υλοποιήσει το όραμά του: την ανάδειξη του Ασκληπιείου της Επιδαύρου, τμήμα του οποίου είναι το γνωστό θέατρο της Επιδαύρου, με παράλληλη δημιουργία Μουσείου και Συνεδριακού Χώρου για την προώθηση του ΙατρικούΤουρισμού. Ενα όραμα που συνδέει τον τουρισμό με τον πολιτισμό και την επιστήμη και προβάλλει το αρχαιοελληνικό παράδειγμα τηςιατρικής και της ολιστικής θεραπευτικής προσέγγισης. Ακόμα και το θέμα της έκθεσης των Πανελλαδικών εξετάσεων του 2015 «Εμείς και οι αρχαίοι χώροι ακρόασης και θέασης» προέρχεται από κείμενο του Καθηγητή Βασίλη Λαμπρινουδάκη, στο συλλογικό τόμο «Διάζωμα. Κίνηση πολιτών για την ανάδειξη των αρχαίων θεάτρων» (2009). Εμβαθύνει στη σχέση των χώρων των αρχαίων θεάτρων με την ανθρώπινη ψυχή, την ψυχαγωγία και την άσκηση της δημοκρατίας. Επιπλέον το «Διάζωμα» έχει αναλάβει πρωτοβουλίες παρεμβάσεων στα σχολεία, όπου μαθητές υιοθετούν ένα αρχαίο θέατρο και δημιουργούν βίντεο ξενάγησης σε αρχαία θέατρα της περιοχής τους.

Η νέα γενιά
Το τρίτο ζήτημα είναι ποια είναι η σχέση των Νεοελλήνων με την αρχιτεκτονική κληρονομιά τους και κυρίως των νέων. ‘Η μάλλον πώς θα μπορούσε να γίνει πιο ουσιαστική; Αν δε σταθεί κανείς μόνο στις πληροφορίες για τα αντικείμενα και τις χρονολογίες, ένας περίπατος σε έναν αρχαιολογικό χώρο μπορεί να είναι μια αισθητηριακή, συγκινητική -με την έννοια της εσωτερικής κίνησης-, έως μεταμορφωτική εμπειρία. Μια δυνατή βιωματική μύηση στην αλήθεια δημιουργημάτων αρμονικά δεμένων με την ελληνική φύση και με μορφοποιημένες ιδέες που ακουμπούν σε πανανθρώπινες και σύγχρονες ανάγκες. Ακόμα και οι ερειπωμένοι χώροι δεν είναι σωριασμένες πέτρες. Φέρουν αυτή τη δυναμική. Ισως αυτό να ενέπνευσε τους εκατοντάδες νέους εθελοντές επιστήμονες, καλλιτέχνες, ενεργούς πολίτες- που συναντήθηκαν το Μάιο του 2015 στο αμφιθέατρο του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης και με ενθουσιασμό αποφάσισαν να ξεκινήσουν το «Διάζωμα» της νέας γενιάς. Το «Ανω Διάζωμα», επειδή, όπως έγραψαν στην πρόσκληση, τα άνω διαζώματα των αρχαίων θεάτρων μας κάνουν να ονειρευόμαστε από ψηλά. Και είναι το κάτω «Διάζωμα» που έχει θέσει τα θεμέλια για την υλοποίηση των ονείρων και έχει αποδείξει ότι μπορεί να τα υλοποιεί (www.diazoma.gr).

Η Δρ. Δήμητρα Καμαρινού είναι αρχαιολόγος – φιλόλογος με μεταπτυχιακές σπουδές στα Πανεπιστήμια Wurzburg και Bochum της Γερμανίας και μεταδιδακτορικό στη Βρετανική Σχολή Αθηνών. Είναι Διδάκτωρ Επιστημών της Αγωγής. Εχει πλούσιο ερευνητικό και συγγραφικό έργο και έχει τιμηθεί με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών.

Μπορείτε να διαβάσετε το δημοσίευμα και σε pdf