Το αρχαίο Θέατρο Ορχομενού είναι ένα από τα τέσσερα σωζόμενα αρχαία θέατρα της Αρκαδίας. Διαμορφωμένο στην ανατολική πλαγιά του λόφου της ακρόπολης της αρχαίας πόλης και μέσα στην αρχαία αγορά, το θέατρο προσφέρει μία πανοραμική άποψη της εύφορης πεδιάδας του Ορχομενού και της Κανδήλας που απλώνονται βόρεια και νότια του μνημείου.
Η βόρεια πλευρά του Θεάτρου είναι διαμορφωμένη κυρίως πάνω στο φυσικό βράχο, αντίθετα με την νότια που εν μέρει εδράζονταν σε επιχώσεις. Για το κοίλο ακολουθείται η τυπική τρίκεντρη, πεταλόσχημη χάραξη των αρχαίων ελληνικών θεάτρων. Το κοίλο του Θεάτρου έχει προσανατολισμό προς τα ανατολικά. Σήμερα σώζονται στο κατώτερο κεντρικό τμήμα του κοίλου 10 σειρές εδωλίων, καθώς και τρείς κλίμακες. Υπολογίζεται πως το Θέατρο του Ορχομενού διέθετε πάνω από 40 σειρές εδωλίων και ότι η χωρητικότητά του υπερέβαινε τους 4.000 θεατές. Στο κάτω όριο του κοίλου ξεχωρίζει η μαρμάρινη προεδρία. Τα καθίσματα της προεδρίας είναι μονολιθικά και διαθέτουν ενιαίο ερεισίνωτο και ερεισίχειρα στα άκρα. Κατά μήκος της πλάτης των καθισμάτων της προεδρίας διατηρείται τμήμα επιγραφής που αφορά στον χορηγό τους: «[ο δείνα] Επιγένειος αγωνοθετήσας Διονύσωι». Η μορφολογία του εδάφους με την έντονη κατωφέρεια επέβαλε την κατασκευή συστήματος αποστράγγισης ομβρίων υδάτων και τμήμα του λίθινου κλιμακωτού αγωγού είναι ορατό και σήμερα στο νότιο τμήμα του κοίλου.
Στα ανατολικά του Θεάτρου αναπτύσσεται το προσκήνιο και η σκηνή. Από το σκηνικό οικοδόμημα σώζεται ο στυλοβάτης του πειόσχημου προσκηνίου και οι τοίχοι της σκηνής. Στο ύψος της θεμελίωσης αποκαλύφθηκε δίχωρη σκηνή. Τέλος, σε χαμηλό ύψος διατηρούνται οι δυο αναλημματικοί τοίχοι της σκηνής και νοτίως της σώζονται οι αναλημματικοί τοίχοι της ορχήστρας. Στην ορχήστρα του θεάτρου δεν έχουν βρεθεί ίχνη πλακόστρωσης.
Στην βόρεια πλευρά της ορχήστρας διασώζεται σχεδόν ακέραιο φρέαρ και αρράβδωτος κίονας με τη βάση έδρασης και τον πρώτο σφόνδυλό του. Μεταξύ των θρόνων υπάρχει μεγάλος στρογγυλός βωμός πάνω σε λίθινη τετράγωνη πλίνθο. Μπροστά από την βόρεια κερκίδα του θεάτρου απουσίαζαν οι προεδρίες, ενώ αντί αυτών υπάρχει ισχυρός αναλημματικός τοίχος που οριοθετεί την ορχήστρα.
Από αρχαιολογικά στοιχεία προκύπτει ότι το θέατρο ανήκει σε ενιαία κατασκευαστική φάση, η ολοκλήρωση της οποίας χρονολογείται τον 3ο αι. π.Χ.
Αρχαίο θέατρο Ορχομενού Αρκαδίας
Θέατρο
Το Θέατρο του Ορχομενού ανήκει στους πρώιμους ελληνιστικούς χρόνους και στο χώρο του εκτός από παραστάσεις λάμβαναν χώρα και αγώνες προς τιμήν του Διονύσου. Για το κοίλο του χρησιμοποιήθηκε ο φυσικός λόφος. Το Θέατρο του Ορχομενού υπολογίζεται ότι διέθετε πάνω από 40 σειρές εδωλίων και ότι η χωρητικότητα του υπερέβαινε τους 4.000 θεατές. Ισχυροί αναλημματικοί τοίχοι κατασκευασμένοι με ακανόνιστο, πολυγωνικό σύστημα τοιχοποιίας συγκρατούσαν το κοίλο στο βόρειο και νότιο πέρας του Θεάτρου.
Χαρακτηριστικό στοιχείο της ορχήστρας του θεάτρου είναι η ύπαρξη δύο μαρμάρινων θρόνων πάνω σε συμφυή ορθογώνια πλίνθο, οι οποίοι προορίζονταν πιθανόν για τους ανώτερους θρησκευτικούς λειτουργούς. Μεταξύ των θρόνων υπάρχει μεγάλος στρογγυλός βωμός πάνω σε λίθινη τετράγωνη πλίνθο.
Από το θέατρο σήμερα σώζεται το κοίλο, κάποιες κερκίδες, η ορχήστρα, ο αναλημματικός τοίχος της σκηνής και τμήματα από τα αναλήμματα της βόρειας και της νότιας παρόδου.
Η αρχαία πόλη του Ορχομενού Αρκαδίας βρίσκεται σε μια γεωγραφική έξαρση της Ορχομενικής πεδιάδας σε υψόμετρο 800 μ. Tο θέατρο βρίσκεται στην ανατολική πλαγιά του λόφου της ακρόπολης της αρχαίας πόλης, μέσα στην αρχαία Αγορά
Από αρχαιολογικά στοιχεία προκύπτει ότι το θέατρο ανήκει σε ενιαία κατασκευαστική φάση, η ολοκλήρωση της οποίας χρονολογείται τον 3ο αι. π.Χ. Η μορφή των χαρακτήρων της επιγραφής στην προεδρία την τοποθετούν χρονολογικά στον 4ο -3ο αι. π.Χ.
Κατά τους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους, η ακρόπολη στην κορυφή του λόφου συγκέντρωνε τις πολιτικές και θρησκευτικές δραστηριότητες της αρχαίας πόλης. Από τα μνημεία της Αγοράς το πιο γνωστό είναι το Θέατρο, το οποίο καταλαμβάνει τμήμα της ανατολικής πλαγιάς του λόφου.
Για το κοίλο του μνημείου χρησιμοποιήθηκε ο φυσικός λόφος. Ισχυροί αναλημματικοί τοίχοι από λευκό ασβεστόλιθο, κατασκευασμένοι με το ακανόνιστο πολυγωνικό σύστημα τοιχοποιίας, ορίζουν το βόρειο και το νότιο πέρας του Θεάτρου. Υπολογίζεται πως το Θέατρο του Ορχομενού διέθετε πάνω από 40 σειρές εδωλίων και ότι η χωρητικότητά του υπερέβαινε τους 4.000 θεατές. Το κοίλο διέθετε πέντε κερκίδες. Σήμερα διατηρούνται μόνο δέκα σειρές εδωλίων από το κατώτερο κεντρικό τμήμα του κοίλου και τρεις κλίμακες. Η προεδρία είναι κατασκευασμένη από λευκό μάρμαρο και τα καθίσματα φέρουν ενιαίο ερεισίνωτο και ερεισίχειρα στα άκρα. Στην πλάτη δύο καθισμάτων της προεδρίας διατηρείται τμήμα επιγραφής: «[ο δείνα] Επιγένεος αγωνοθετήσας Διονύσωι». Η επιγραφή οδηγεί σε μια χρονολόγηση του 4ο -3ο αι. π.Χ. και πληροφορεί πως τα έδρανα της προεδρίας κατασκευάστηκαν με έξοδα του αγωνοθέτη, γιου του Επιγένους, ο οποίος ήταν υπεύθυνος αξιωματούχος για τη διοργάνωση και διεξαγωγή δραματικών αγώνων προς τιμήν του θεού Διόνυσου. Τα εδώλια της δεύτερης σειράς είναι πιο επιμελημένα από αυτά των υπολοίπων σειρών και είναι σύνθετης διατομής. Ο διάδρομος που σχηματίζεται μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης σειράς των εδωλίων εδράζεται σε βάση αποτελούμενη από μικρούς λίθους διαφορετικού μεγέθους και είδους. Τα υπόλοιπα εδώλια του κοίλου είναι απλούστερης κατασκευής με έδρες από ασβεστολιθικές πλάκες, των οποίων οι άκρες εδράζονται σε αντίστοιχες μικρότερου μεγέθους.
Ο κύκλος της ορχήστρας έχει διάμετρο 20,60μ. Δεν έχουν βρεθεί ίχνη πλακόστρωσής της και μάλλον διαμορφωνόταν από χώμα. Κύριο χαρακτηριστικό στοιχείο της ορχήστρας είναι η ύπαρξη δύο μαρμάρινων θρόνων -πιθανόν για τους ανώτερους θρησκευτικούς λειτουργούς- που φέρουν ανάγλυφη διακόσμηση και εδράζονται πάνω σε συμφυή ορθογώνια πλίνθο. Σήμερα σώζεται η πλίνθος και ενός τρίτου θρόνου. Μεταξύ των θρόνων υπάρχει μεγάλος, ενεπίγραφος, στρογγυλός βωμός πάνω σε λίθινη τετράγωνη πλίνθο (φέρει την επιγραφή : «Ομονοίας»). Πιο κοντά στο κέντρο της ορχήστρας σώζεται τμήμα αράβδωτου κίονα χωρίς βάση.
Το συγκρότημα προσκηνίου-σκηνής είναι λίθινο. Το προσκήνιο, που καταλαμβάνει και τμήμα της ορχήστρας, αποτελεί μία στοά μήκους 13.35 μ. και πλάτους 3μ. περίπου, της οποίας είναι ορατός μόνο ο στυλοβάτης, αποτελούμενος από ασβεστολιθικές πλάκες. Κατά τους Γάλλους ανασκαφείς, έντεκα μαρμάρινες βάσεις κιόνων ήταν αρχικά τοποθετημένες επί του στυλοβάτη σε απόσταση 1.17μ. η μία από την άλλη. Ήταν τετράγωνου σχήματος, με μήκος πλευράς 0.32μ. και έφεραν ξύλινους κίονες, που με τη σειρά τους κατά πάσα πιθανότητα στήριζαν ένα ξύλινο λογείο. Από αυτές τις βάσεις σήμερα σώζεται μόνο μία, μετακινημένη μέσα στην ορχήστρα.
Η σκηνή αποκαλύφθηκε στο ύψος της θεμελίωσης και αποτελείται από δύο παράλληλους μεταξύ τους ορθογώνιους χώρους, μήκους 13.25μ. και πλάτους 3.10 και 4.20μ. αντίστοιχα. Λόγω της απότομης κλίσης της πλαγιάς φαίνεται ότι τμήμα του συγκροτήματος της σκηνής λειτουργούσε και ως ανάλημμα.
Το θέατρο λόγω της μεγάλης φυσικής κλίσης του εδάφους διαθέτει σύστημα αποστράγγισης των ομβρίων υδάτων. Στο νότιο τμήμα του κοίλου σώζεται ο λίθινος κτιστός αγωγός απορροής όμβριων υδάτων σε συνολικό μήκος 22.7μ. και με πλάτος 1μ., που ακολουθεί την κλίση του εδάφους με κατεύθυνση από Δ. προς Α. Το σύστημα περιλάμβανε και μικρότερους αγωγούς απορροής των υδάτων που είναι επίσης λίθινης κατασκευής. Ένας από αυτούς, πλάτους 0.20μ. περίπου, ακολουθεί πορεία παράλληλη προς το ανατολικό ανάλημμα του κοίλου σε μήκος 7μ. περίπου. Στο νοτιοανατολικό άκρο του κοίλου διακρίνεται τμήμα από τον οχετό της ορχήστρας.
Από αρχαιολογικά στοιχεία προκύπτει ότι το θέατρο ανήκει σε ενιαία κατασκευαστική φάση, η ολοκλήρωση της οποίας χρονολογείται τον 3ο αι. π.Χ.
Από το θέατρο σήμερα σώζεται το κοίλο, κερκίδες, η ορχήστρα, ο αναλημματικός τοίχος της σκηνής και τμήματα από τα αναλήμματα της βόρειας και της νότιας παρόδου. Η αρχαιολογική έρευνα δεν έχει ολοκληρωθεί.
Η ανασκαφή του θεάτρου ξεκίνησε το 1913 από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών, αλλά δεν ολοκληρώθηκε. Την έρευνα συνέχισε το 1973 η Ε’ ΕΠΚΑ υπό την διεύθυνση του κ. Γ. Σταϊνχάουερ, όπου αποκαλύφθηκε εκ νέου το καλυμμένο από επιχώσεις κατώτερο τμήμα του κοίλου. Την δεκαετία του 1980 έγιναν εργασίες διαμόρφωσης και καθαρισμοί στο άνω τμήμα του κοίλου και την πρώτη περίφραξη του μνημείου υπό τη διεύθυνση του εφόρου αρχαιοτήτων κ. Θ. Σπυρόπουλου. Την περίοδο των ετών 2011-2014 πραγματοποιήθηκαν από την τέως ΛΘ΄Ε.Π.Κ.Α. (νυν ΕΦΑ Αρκαδίας) εργασίες καθαρισμού κυρίως στο κοίλο, στο συγκρότημα της σκηνής, προσκηνίου και στο σύστημα αποστράγγισης ομβρίων υδάτων. Επίσης κατασκευάστηκε μεταλλική κλίμακα για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών του θεάτρου. Η δράση αυτή αποτέλεσε τμήμα της ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου Ορχομενού, η οποία υλοποιήθηκε με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ. Ο χώρος είναι πλέον οργανωμένος και επισκέψιμος.
Στην προσπάθεια επαναλειτουργίας του θεάτρου αρμόδια για τις επιτρεπόμενες χρήσεις είναι η Εφορεία Αρχαιοτήτων Αρκαδίας.
–
Εφορεία Αρχαιοτήτων Αρκαδίας
37°43’28.67″Β
22°18’54.86″Α
800μ.
| Όνομα | Ημερομηνία | Ποσό (€) |
|---|---|---|
| ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΛΙΜΝΗΣ ΤΟ ΄΄ΑΓΑΛΙ΄΄ | 29/11/2019 | 100.00 |
| 2o Γυμνάσιο Τρίπολης | 24/04/2018 | 60.00 |
| ATTICA BANK | 29.968.76 | |
| ΤΕΔΚ ΑΡΚΑΔΙΑΣ | 12.000.00 | |
| ΙΜΙΡΖΙΑΔΗ ΤΖΙΜΑ - ΔΗΜΗΤΡΑ ΙΜΙΡΖΙΑΔΗΣ ΝΙΚΟΣ ΚΑΙ | 1.000.00 | |
| ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΛΕΒΙΔΙΟΥ ΦΙΛΟΤΕΧΝΙΚΟΣ | 300.00 | |
| ΤΡΙΠΟΛΗΣ ΘΕΑΡΙΚΗ ΟΜΑΔΑ | 200.00 | |
| ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ | 100.00 | |
| ΘΕΑΝΩ ΡΕΝΤΖΗ | 100.00 | |
| ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΑΝΩΝΥΜΟΣ | 100.00 | |
| ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ | 100.00 | |
| ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΑΘΑΝΑΣΟΥΛΗ | 50.00 | |
| ΦΑΝΗ ΑΝΑΙΡΟΥΣΗ | 1.000.00 | |
| ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΔΙΑΖΩΜΑ | 4.200.00 |
| Δαπάνη | Ημερομηνία | Ποσό (€) |
|---|---|---|
| ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΑΡΚΑΔΙΚΟΥ ΟΡΧΟΜΕΝΟΥ Αμοιβή Παυλίδη Ευστρατίου – | 3.690.00 | |
| ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΑΡΚΑΔΙΚΟΥ ΟΡΧΟΜΕΝΟΥ Προς υπουργείο Πολιτισμού – | 30.000.00 | |
| ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΑΡΚΑΔΙΚΟΥ ΟΡΧΟΜΕΝΟΥ Προσκλήσεις εκδήλωσης Παλαιά Βουλή – | 608.85 | |
| ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΑΡΚΑΔΙΚΟΥ ΟΡΧΟΜΕΝΟΥ ΦΟΡΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΑΥΛΙΔΗ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ | 1.500.00 | |
| ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΟΡΧΟΜΕΝΟΥ ΑΡΚΑΔΙΑΣ – ΕΞΟΦΛΗΣΗ ΠΑΥΛΙΔΗ (ΜΕΛΕΤΗΤΗ) | 2.247.58 | |
| ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΟΡΧΟΜΕΝΟΥ ΑΡΚΑΔΙΑΣ Β΄ΔΟΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗ ΠΑΥΛΙΔΗ | 7.800.00 | |
| ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΟΡΧΟΜΕΝΟΥ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΕΞΟΦΛΗΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ ΠΑΥΛΙΔΗ | 3.287.42 |
| Περιγραφή | Budget | Target | Remarks |
|---|---|---|---|
| Πρώιμες (άμεσες) εργασίες αποκάλυψης του μνημείου | 30.000.00 | 50.000.00 | Οι 30.000€ για τις πρώιμες εργασίες αποκάλυψης του μνημείου έχουν ήδη εκταμιευθεί στην ΛΘ’ εφορεία Αρκαδίας και έχουν πραγματοποιηθεί οι σχετικές εργασίες. Οι 20.000€ που συγκεντρώνονται στον κουμπαρά χρηματοδοτούν τη μελέτη αποκατάστασης του θεάτρου που ανέθεσε το ΔΙΑΖΩΜΑ στον αρχιτέκτονα Στρατή Παυλίδη. |
| Funding Level | Πηγή χρηματοδότησης | Περιγραφή των έργων | Remarks |
|---|---|---|---|
| 500.000 | Ε.Σ.Π.Α. | Σωστικές επεμβάσεις | Το ποσό αφορά τον ευρύτερο αρχαιολογικό χώρο του Αρκαδικού Ορχομενού. |
| 50.000 | Δήμος Τρίπολης/ Προγραμματική Σύμβαση | Πλήρης αποκάλυψη του μνημείου |
