Αρχαίο θέατρο Αχαρνών

Το αρχαίο θέατρο των Αχαρνών αποκαλύφθηκε στην οδό Σαλαμίνος 21, κοντά στην διασταύρωση με την οδό Λιοσίων, στο κέντρο του σημερινού δήμου, κατά την παρακολούθηση εκσκαφής σε οικόπεδο (ιδ. Κ.Τριβέλλα) για την ανέγερση τριώροφης οικοδομής.

Οι αμφιθεατρικά τοποθετημένοι ορθογώνιοι ασβεστολιθικοί δόμοι που εμφανίστηκαν και διαμόρφωναν σειρές εδράνων ανήκαν στο κυκλικό κοίλο του θεατρικού οικοδομήματος. Οι οικοδομικές εργασίες διακόπηκαν και άρχισε αμέσως η σωστική ανασκαφή του οικοπέδου με έκτακτες επιχορηγήσεις του Υπουργείου Πολιτισμού και τη βοήθεια του Δήμου Αχαρνών ( που συνέβαλε με την παραχώρηση δύο εργατών).

Η μέχρι τώρα ανασκαφική έρευνα έφερε στο φως μια ολόκληρη κερκίδα, πλάτους. 5μ.(στο δυτικό της τμήμα) και 22μ.(στο ανατολικό της τμήμα), με 11 σειρές καθισμάτων από ασβεστολιθικούς δόμους σε ημικυκλική διάταξη, που είχαν μεταφερθεί προφανώς από κάποιο τοπικό λατομείο λίθου. Τα προϊόντα της επεξεργασίας των λίθων (η λατύπη) δείχνουν ότι η τελική διαμόρφωσή τους έγινε επί τόπου. Ανασκάφηκε επίσης μικρό τμήμα κερκίδας, βόρεια της πρώτης, που συνεχίζεται άθικτη, όπως πιστεύουμε, κάτω από το θεμέλιο της νεόκτιστης καφετέριας, που έχει θεμελιωθεί σε ψηλότερο επίπεδο από αυτό του θεάτρου και το μισό άλλης προς τα νότια της πρώτης, που συνεχίζεται, όπως δείχνει η κλίση του κοίλου κάτω από το οδόστρωμα της οδού Σαλαμίνος.

Αποκαλύφθηκε πολύ μικρό τμήμα της χαλικοστρωμένης ορχήστρας σε βάθος περίπου 2,5μ. Από την περίμετρο της ορχήστρας εντοπίστηκαν πέντε δόμοι, διαφορετικού μεγέθους ο καθένας με επιμελημένη την ορατή προς τους θεατές επιφάνεια και λίγο βαθύτερα μικρό τμήμα του χαλικόστρωτου δαπέδου της ορχήστρας. Μικρά κομμάτια κατεργασμένων μαρμάρων που βρέθηκαν στην περιοχή αυτή, πολλά καμπύλου σχήματος, προέρχονται πιθανώς από τους μαρμάρινους θρόνους της προεδρίας. Η πεταλόσχημη ορχήστρα, έχει διάμετρο 13,50μ. Η χωρητικότητα του υπολογίζεται τουλάχιστον σε 1500 – 2000 θεατές( σχεδ. αναπαράσταση Κ. Δελή).

Είναι φανερό ότι το υπόλοιπο τμήμα του κοίλου, οι πάροδοι, η ορχήστρα και το σκηνικό οικοδόμημα βρίσκονται κάτω από τα προς βορρά κτίσματα και οικόπεδα και κάτω από τον δρόμο. Αναμένεται να αποκαλυφθούν όταν θα συνεχιστεί η ανασκαφική έρευνα που σταμάτησε ελλείψει πιστώσεων το καλοκαίρι του 2007 και όταν απαλλοτριωθούν τα γειτονικά οικόπεδα, όπου αυτό εκτείνεται. Ο προσανατολισμός του θεάτρου είναι προς τα Δ- ΒΔ.

Η κατώτερη βαθμίδα των κερκίδων, εδράζεται σε λίθινο δόμο, ενώ δε συμβαίνει το ίδιο με τις υπόλοιπες, που έχουν θεμελιωθεί στο φυσικό ελαφρώς επικλινές προς τα ανατολικά έδαφος.Το πλάτος των εδωλίων είναι σχετικά μικρό (από 0,22μ. έως 0-40μ.) ενώ η απόσταση μεταξύ τους ποικίλλει, καθώς έχουν ελαφρώς μετακινηθεί κατά τόπους, και μερικά τμήματα, κυρίως από την νότια κερκίδα λείπουν. Κάτω από τον διάδρομο, μεταξύ της ορχήστρας και των πρώτων καθισμάτων φαίνεται ότι υπάρχουν δόμοι ακτινωτά διατεταγμένοι( βρέθηκε ένας και στην βόρεια παρειά εμφανίζεται άλλος) που καλύπτουν τον αποστραγγιστικό αγωγό που είναι απαραίτητος για την διοχέτευση των νερών της βροχής, καθώς ο υδροφόρος ορίζοντας της περιοχής είναι πολύ ψηλά. Ανάλογη διάταξη υπάρχει στο θέατρο της Σικυώνας, και της Ηράκλειας στην Ιταλία, που χρονολογούνται στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 3ου αι. π. Χ.

Μεταξύ της 10ης και 11ης σειράς εδωλίων υπήρχε το διάζωμα, δυστυχώς κατεστραμμένο από παλιά άροση που μικρό τμήμα του διασώθηκε μόνον προς τα βόρεια. Στα ανατολικά του οικοπέδου, όπου θα εκτεινόταν το άνω τμήμα του θεάτρου, η διατάραξη από την άροση και την οικοδομική δραστηριότητα δεν μας επιτρέπει να εξαγάγουμε σαφή συμπεράσματα για τη μορφή και τα υλικά του επιθεάτρου. Υπάρχει όμως η πιθανότητα να ήταν ξύλινο.

Ανασκάφηκαν δύο κάθετες ράμπες μεταξύ των τριών κερκίδων. Στη νότια εντοπίστηκαν δύο βαθμίδες κλίμακας , διαμορφωμένες από πατημένο χώμα και μικρούς λίθους. Ο μη εντοπισμός τους όμως στη βόρεια κλίμακα οδηγεί στο συμπέρασμα ότι αυτές ή καταστράφηκαν ή ότι η κλίμακα είχε τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο τη μορφή κεκλιμένου επιπέδου, χωρίς βαθμίδες.

Η κατοίκηση του χώρου πριν την δημιουργία του θεάτρου, όπως συμπεραίνεται από την παρουσία προϊστορικών οστράκων και λεπίδων οψιανού, στην επίχωση του και ειδικά μεταξύ των εδράνων, φαίνεται να είναι παλαιότατη (από το 3.000 περίπου π. Χ.). Μεταξύ των ευρημάτων συγκαταλέγονται 12 αρκετά διαβρωμένα χάλκινα νομίσματα, από τα οποία λίγα της εποχής φραγκοκρατίας, με τελευταίο χρονολογικά, ένα νόμισμα του Γεωργίου του Α΄.

Για την ύπαρξη του θεάτρου των Αχαρνών, μαρτυρούν δύο σημαντικότατες επιγραφές του β΄ μισού του 4ου αι. π. Χ. Μία αναθηματική, που είχε βρεθεί από παλιά(άγνωστης προέλευσης κατά μερικούς, κατά άλλους προερχόμενη από την περιοχή του λόφου των Αγ. Σαράντα Μαρτύρων)και αναφέρει τα έσοδα από τη μίσθωση του θεάτρου σε ιδιώτες για παραστάσεις τραγωδίας ή κωμωδίας, από τα οποία θα πληρώνονταν οι λατρευτικές ανάγκες τους δήμου. Μία άλλη στήλη όπου αναγράφονταν δύο ψηφίσματα, βρέθηκε σε δεύτερη χρήση ως κάλυμμα αγωγού, το 1987 , στην ανασκαφή ενός ρωμαϊκού λουτρού πίσω από τον Αγ. Γιάννη στην οδό Λιοσίων, σε πολύ μικρή απόσταση(150μ.)από το σημείο εύρεσης του θεάτρου. Με τα ψηφίσματα αυτά τιμώνται ο ταμίας του δήμου για την χρηστή διαχείριση του ταμείου της πόλης, ο δήμαρχος Αχαρνέων και ο επιμελητής Διονυσίων. Τους απονέμεται έπαινος και στεφάνι από κισσό. Η δημόσια αναγγελία της απονομής των στεφανιών θα γινόταν στο θέατρο του δήμου, όπου κατά την εορτή των Διονυσίων, αυτοί και οι εγγονοί τους , εφόρου ζωής θα είχαν την τιμή, να κάθονται στα πρώτα έδρανα (τις λεγόμενες προεδρίες). Η στήλη με τα ψηφίσματα θα στηνόταν με φροντίδα του δημάρχου των Αχαρνών και έξοδα από το δημόσιο ταμείο, στο ιερό της Αθηνάς Ιππίας.

Θέατρα, δεν έχουν βρεθεί σε όλους τους αρχαίους δήμους της Αττικής και δεν φαίνεται να διέθεταν όλοι, αλλά μόνον οι μεγαλύτεροι και οι σπουδαιότεροι. Έχουν αποκαλυφθεί, εκτός από το Διονυσιακό θέατρο των Αθηνών, άλλα έξι θέατρα στην Αττική.

Η κατασκευή του θεάτρου δεν μπορεί να αναχθεί με βεβαιότητα σε συγκεκριμένο χρόνο, οπωσδήποτε όμως η χρονολογία των επιγραφών που αναφέρουν το θέατρο ( μέσα του 4ου αι. π. Χ.) δίνουν ένα χρονολογικό όριο πριν από το οποίο το θέατρο ήταν ήδη σε χρήση( terminus postquem). Μετά την ολοκλήρωση της έρευνας και τη μελέτη των ανασκαφικού υλικού(που βρίσκεται βέβαια σε αρχικό στάδιο) αναμένεται να προσδιοριστεί με μεγαλύτερη ακρίβεια ο χρόνος κατασκευής και λειτουργίας του, οι χρονολογικές φάσεις και μετασκευές του και να αντληθούν πληροφορίες για το ακριβές σχήμα και το μέγεθος του κοίλου και της ορχήστρας.

Η σημασία της εύρεσης του θεάτρου των Αχαρνών μεγάλης σημασίας, καθώς πέρα από το ίδιο το μνημείο, καθορίζει τη θέση του αρχαίου Δήμου, γύρω από το οποίο πρέπει να αναζητηθούν τα δημόσια ιερά των Αχαρνών.

Για τη θέση του ναού του Διονύσου υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι βρίσκεται στα ΒΑ του θεάτρου, καθώς σε παλαιότερη εκσκαφή οικοπέδου εντοπίστηκε ισχυρός πίσω τοίχος, δομημένος με ορθογωνισμένους πωρόλιθους, κάποιου μεγάλου οικοδομήματος, που συνεχίζεται προς τα Δυτικά.

Η θέση του ναού της Αθηνάς Ιππίας βρίσκεται πιθανότατα κάτω από τη νεώτερη εκκλησία της Παναγίας, από όπου προέρχονται μεγάλοι σπόνδυλοι κιόνων.

Η εξαιρετικά μικρή εξάλλου απόσταση της θέσης του θεάτρου από τις θέσεις εύρεσης των επιγραφών επιβεβαιώνουν την υπόθεση για την τοποθέτηση του κέντρου του Δήμου των Αχαρνών σε μια ζώνη που αρχίζει από την Πλατεία του Αγ. Βλασίου και φθάνει μέχρι τους προαναφερθέντες λόφους,των Αγ. Σαρ.αντα Μαρτύρων και του Πρ. Ηλία.