«Στην υπηρεσία του Πολιτισμού» – Συνέντευξη του Σταύρου Μπένου στο 3ο newsletter της Attica Review

ATTICA REVIEW: Το πνευµατικό σας παιδί, το ΔΙΑΖΩΜΑ, µετράει 20 συναπτά έτη, διαδραµατίζοντας καταλυτική παρουσία όλα αυτά τα χρόνια στον Τοµέα του Πολιτισµού. Πώς «γεννήθηκε» η ιδέα του ΔΙΑΖΩΜΑΤΟΣ;

Το υπόστρωµα υπήρχε από τα νεανικά µου χρόνια, λόγω της αγάπης µου για τα µνηµεία της χώρας, αλλά η σπίθα άναψε, όταν ανέλαβα το αξίωµα του Υπουργού Πολιτισµού το 1996. Τότε διαπίστωσα πόσο πεπερασµένα είναι τα όρια του κράτους για να προστατεύσουν αυτή τη σπουδαία κληρονοµιά, αλλά διαπίστωσα ακόµη και την απεραντοσύνη που έχουν οι ανθρώπινες ψυχές και ο εθελοντισµός. Είµαι παθιασµένος θαυµαστής της αρχαιολογικής κοινότητας, της µόνης κοινότητας που δεν κατέρρευσε αξιακά και που τη διακρίνει απαράµιλλη αφοσίωση στο έργο της. Ωστόσο, συνειδητοποίησα και την ανάγκη να ανοίξουν νέα µονοπάτια, ώστε οι πολίτες να έχουν τη δυνατότητα να συµµετέχουν πιο ενεργά στην προστασία και ανάδειξη των µνηµείων. Η ιδέα για τη δηµιουργία του Σωµατείου ∆ΙΑΖΩΜΑ ολοκληρώθηκε έπειτα από συζητήσεις µου µε µια ευρεία οµάδα ανθρώπων, οι οποίοι µοιραστήκαµε και κάναµε πράξη το κοινό µας όραµα και την αγάπη µας για τα µνηµεία και την πολιτιστική κληρονοµιά της χώρας µας. Το ∆ΙΑΖΩΜΑ, από τις 8 Ιουλίου του 2008, έγινε πραγµατικότητα και όλα αυτά τα χρόνια στην ουσία υπερασπίζεται και αναδεικνύει το άρθρο 24 του Συντάγµατος, σύµφωνα µε το οποίο η προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος είναι ατοµικό και κοινωνικό δικαίωµα: «Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωµα του καθενός. Για τη διαφύλαξή του το Κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά µέτρα στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας». Το ∆ΙΑΖΩΜΑ είναι εδώ για το δικαίωµα του καθενός να συµβάλλει µε όποιο τρόπο µπορεί στην προστασία των µνηµείων της χώρας. Τα µνηµεία µάς χρειάζονται όλους.

ATTICA REVIEW: Μετά από την αναµφισβήτητη επιτυχία σας να κάνετε ευρέως γνωστά τα αρχαία θέατρα της χώρας µας και να κινητοποιήσετε χιλιάδες εθελοντές στις δράσεις σας, ποιος είναι ο απώτερος στόχος του Σωµατείου;

Τα τελευταία χρόνια το ∆ΙΑΖΩΜΑ δίνει ιδιαίτερο βάρος στη συνάντηση των µνηµείων µε τους πολίτες και τις τοπικές κοινότητες, δηλαδή στην «κοινωνικοποίηση» των µνηµείων και στην λειτουργική τους επανένταξη στη ζωή µας. Το επόµενο βήµα είναι ο σχεδιασµός ολοκληρωµένων προγραµµάτων πολιτιστικού τουρισµού, τα οποία έχουν στόχο τόσο την αποκατάσταση και συντήρηση των µνηµείων, όσο και τη σύνδεσή τους µε την αειφορία και τη βιώσιµη ανάπτυξη. Τα προγράµµατα αυτά, οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές και τα Αρχαιολογικά Πάρκα, υλοποιούνται µε την αξιοποίηση των χρηµατοδοτικών εργαλείων, που προσφέρει το Ε.Σ.ΠΑ. και µε την επένδυση στη φιλοσοφία των συνεργειών. Στην Ελλάδα είναι σε εξέλιξη αυτή τη στιγµή Πολιτιστικές ∆ιαδροµές και Αρχαιολογικά Πάρκα σχεδόν σε όλες τις Περιφέρειες της χώρας. Μέσα από τα προγράµµατα αυτά, τα µνηµεία γίνονται οι πρωταγωνιστές για την αειφορία και τη βιώσιµη ανάπτυξη της Ελλάδας.

ATTICA REVIEW: Σε όλη αυτή την 20ετή πορεία του ΔΙΑΖΩΜΑΤΟΣ, θα πρέπει να συναντήσατε πολλά εµπόδια. Ποια θεωρείτε ότι ήταν τα σηµαντικότερα και πως καταφέρατε να τα ξεπεράσετε;

Εδώ, αισθάνοµαι ότι θα σας εκπλήξω. Το εµπόδιο δεν είναι ούτε η έλλειψη χρηµάτων, ούτε η έλλειψη αφοσιωµένων ανθρώπων. Το εµπόδιο είναι η αλλαγή νοοτροπίας στο µέγα θέµα της διαχείρισης του µνηµειακού πλούτου της χώρας. Τα µνηµεία µας είναι ένα δηµόσιο αγαθό, όχι κρατικό, συνεπώς το κράτος οφείλει να είναι θεµατοφύλακας για την ανάδειξή τους και όχι ιδιοκτήτης. Αλλά και ο πολίτης οφείλει να διαισθανθεί την ευθύνη του, την ιστορική του ευθύνη, επειδή ζούµε σε αυτήν την πατρίδα µε τα τόσο σπουδαία µνηµεία. Άρα πρέπει να δηµιουργήσουµε τις προϋποθέσεις να µπορεί ο καθένας να δώσει το παρών και να συνδιαµορφώσουµε µια αλλαγή φιλοσοφίας στον τρόπο που θα φροντίζουµε τα µνηµεία µας. Και εδώ ο ρόλος του ∆ιαζώµατος είναι καταλυτικός.

ATTICA REVIEW: Ένας από τους πρώτους χορηγούς του Σωµατείου από τον ιδιωτικό τοµέα της οικονοµίας της χώρας µας ήταν η Attica Bank. Θα µπορούσατε να µας πείτε δυο λόγια για την συνεργασία αυτή;

Η Attica Bank υπήρξε πρωτοπόρος, διότι έδειξε ένα νέο δρόµο για τη χρηµατοδότηση των µελετών, που είναι απαραίτητες για τη διάσωση των αρχαίων θεάτρων της χώρας. Τον Ιούνιο του 2009, χάρη στην χορηγία του ποσού των 30.000 ευρώ από την Attica Bank προς το ∆ΙΑΖΩΜΑ, µε αντικείµενο την ανάδειξη του Αρχαίου Θεάτρου του Ορχοµενού Αρκαδίας, άνοιξε ένας νέος δρόµος, που τον ακολούθησαν στη συνέχεια πολλοί χορηγοί και δωρητές. Η πράξη χαρακτηρισµού της παραπάνω χορηγίας από το Υπουργείο Πολιτισµού, ως Πολιτιστικής, ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο του 2010 και θέλω να τονίσω, πως είχε ιδιαίτερη συµβολική αξία, αφού υπήρξε η πρώτη χορηγική σύµβαση του ∆ιαζώµατος, που δροµολογήθηκε και ολοκληρώθηκε σύµφωνα µε το νόµο 3225/2007 «περί χορηγιών». Η συνεργασία εποµένως του ∆ιαζώµατος µε την Attica Bank, άφησε ισχυρό πολιτιστικό αποτύπωµα.

Το παραπάνω ποσό διατέθηκε από το ∆ΙΑΖΩΜΑ στην αρµόδια τότε για το Αρχαίο Θέατρο Ορχοµενού Αρκαδίας Υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισµού, τη ΛΘ’ Ε.Π.Κ.Α., προκειµένου να γίνουν απαραίτητες αρχαιολογικές και λειτουργικές υποδοµές (αρχαιολογικές δοκιµαστικές τοµές, καταγραφή και τεκµηρίωση αρχαιολογικού υλικού, αλλαγή περίφραξης κ.α.). Οι εργασίες αυτές ήταν σηµαντικές, για να ακολουθήσει και η µελέτη αποκατάστασης του θεάτρου. Με την ολοκλήρωσή τους, το ∆ΙΑΖΩΜΑ ανέθεσε τη µελέτη αποκατάστασης του αρχαίου θεάτρου, η οποία ολοκληρώθηκε το 2017 και πλέον έχει εγκριθεί από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συµβούλιο.

Ακολούθησε η συνεργασία µας µε την Attica Bank για το Αρχαιολογικό Πάρκο στον Ορχοµενό Βοιωτίας. Πρόκειται για ένα µοναδικό αρχαιολογικό πάρκο, αλλά και πόλο της Πολιτιστικής ∆ιαδροµής της Στερεάς Ελλάδας «ΟΙ∆ΙΠΟΥΣ». Το πάρκο διαθέτει ένα σπάνιο µνηµειακό σύνολο: το θολωτό τάφο του Μινύα (1250 π.Χ.), το αρχαίο θέατρο του Ορχοµενού (3ου αι.) και την Παναγία της Σκριπούς, ένα σπάνιο βυζαντινό µνηµείο, που ανήκει στον µεταβατικό τύπο σταυροειδούς τρουλαίου ναού (9ος αι.). Το ∆ΙΑΖΩΜΑ, αξιοποιώντας τον «κουµπαρά» του αρχαίου θεάτρου, έχει αναθέσει τις απαιτούµενες µελέτες για το πρόγραµµα, το οποίο επίσης στηρίζει η Attica Bank, έχοντας διαθέσει στον «κουµπαρά» του θεάτρου το ποσό των 16.000 ευρώ. Με τις δυο αυτές στοχευµένες χορηγίες της Attica Bank προς το ∆ΙΑΖΩΜΑ άνοιξε ο δρόµος για αντίστοιχες πρωτοβουλίες χορηγών και δωρητών και έχει ενισχυθεί αποφασιστικά η πορεία ανάδειξης δυο πολύ σπουδαίων µνηµείων της χώρας. Η συνεργασία µας µε την Attica Bank, συνεχίζεται και εξελίσσεται µε τρόπο δυναµικό, καθώς η Attica Bank αποτελεί Εταιρικό Μέλος µας και ως εκ τούτου προσβλέπουµε σε πολλές ακόµη κοινές δράσεις στο µέλλον.

ATTICA REVIEW: Η συµβολή σας στον πολιτισµό είναι διαρκής. Πρόσφατα τέθηκαν οι βάσεις στην Αρχαία Ολυµπία για ένα σύγχρονο Αρχαιολογικό Πάρκο. Ποιον ρόλο θα διαδραµατίσει το ΔΙΑΖΩΜΑ εκεί;

Πράγµατι, πρόσφατα τέθηκαν οι βάσεις για τη δηµιουργία ενός ολιστικού τοπικού σχεδίου ανάπτυξης για την Αρχαία Ολυµπία µε επίκεντρο το πλούσιο πολιτιστικό της απόθεµα, µέσα από την οικοδόµηση ενός Αρχαιολογικού Πάρκου στην Αρχαία Ολυµπία στο πλαίσιο του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράµµατος ∆υτικής Ελλάδας 2021-2027. Το πρόγραµµα αυτό θα αξιοποιήσει όλη την προίκα και τις δυνάµεις που υπάρχουν στην περιοχή και θα τα συνενώσει σε ένα µεγάλο οραµατικό πλαίσιο. Σύντοµα θα υπογραφεί Μνηµόνιο Συνεργασίας, ανάµεσα στην Περιφέρεια ∆υτικής Ελλάδας, τον ∆ήµο Αρχαίας Ολυµπίας και το Σωµατείο ∆ΙΑΖΩΜΑ. Η πρόταση επιδιώκει τη σύνδεση του σπουδαίου και εµβληµατικού χώρου της Αρχαίας Ολυµπίας µε το περιβάλλον της, που το συναπαρτίζουν οι άνθρωποι, η φύση, η σύγχρονη πόλη, η ίδια η ζωή.

Παρατίθενται δυο χαρακτηριστικά αποσπάσµατα του Μνηµονίου Συνεργασίας που αναφέρονται στην περιγραφή του Αρχαιολογικού Πάρκου και στις υποχρεώσεις του ∆ΙΑΖΩΜΑΤΟΣ:

• «Ως αρχαιολογικό πάρκο νοείται γενικά µια καθορισµένη σηµαντικού µεγέθους έκταση, που περιλαµβάνει πολιτιστικούς πόρους, δηλαδή αρχιτεκτονήµατα κάθε µορφής (ναούς, θέατρο, στάδιο, αγορά κ.λπ.) και γενικά ακίνητα στοιχεία αρχαιολογικής και ιστορικής σηµασίας, αλλά και κινητά στοιχεία που έχουν βρεθεί επιφανειακά ή µετά από ανασκαφή εντός της έκτασης αυτής, καθώς και µουσεία, όπου υφίστανται. Το συνδετικό στοιχείο είναι η έκταση και το τοπωνύµιό της. Εποµένως, το αρχαιολογικό πάρκο µπορεί να περιλαµβάνει στοιχεία διαφόρων περιόδων, όσων και η ζωή της αντίστοιχης πόλης ή οικισµού ή ακόµη και σύγχρονα στοιχεία, συνδεόµενα, όµως, µε την ιστορική παράδοση ή µε τη γεωγραφική ενότητα της περιοχής του πάρκου. Το αρχαιολογικό πάρκο από τουριστική σκοπιά οργανώνεται και να λειτουργεί ως τουριστικός προορισµός».

• «Το Σωµατείο «∆ΙΑΖΩΜΑ» θα συµβάλλει µε τις δικές του δυνάµεις σε θέµατα σχεδιασµού των αναγκαίων παρεµβάσεων, τα οποία θα επιλεγούν από τα αρµόδια όργανα δηµοκρατικού προγραµµατισµού του ∆ήµου Αρχαίας Ολυµπίας και της Περιφέρειας ∆υτικής Ελλάδας, αξιοποιώντας την τεχνογνωσία, που απέκτησε ή αποκτά από µελέτες οργανωτικού χαρακτήρα, που έχουν ανατεθεί και υλοποιηθεί για παρόµοιες Ο.Χ.Ε. ή Β.Α.Α σε άλλες Περιφέρειες της χώρας. Συγκεκριµένα το “ΔΙΑΖΩΜΑ” µπορεί να συµβάλει µεταξύ άλλων στις παρακάτω µελέτες και δράσεις:

• Προδιαγραφές για την Μελέτη Marketing Plan για τη δηµιουργία επώνυµου προϊόντος πολιτιστικού προορισµού.

• Μελέτη «Οργάνωση της συµµετοχής της τοπικής οικονοµίας στην Πολιτιστική ∆ιαδροµή».

• Μελέτη «Ψηφιακή Στρατηγική για τον Πολιτισµό, ως Οδηγός για τη χρήση των τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας στο χώρο του πολιτισµού». • Υποστήριξη των υπηρεσιών της Περιφέρειας στην εξειδίκευση και προετοιµασία των “ήπιων” δράσεων, που ήδη προβλέπονται ή θα κριθεί ότι απαιτούνται συµπληρωµατικά, στο πλαίσιο του εν λόγω έργου.

• Θα συµβάλλει στον σχεδιασµό και την οργάνωση των δύο θεσµών (α) του DMO και (β) του Cluster, µέσω της ειδικής δοµής που έχει συσταθεί στο Σωµατείο “∆ΙΑΖΩΜΑ”, της θερµοκοιτίδας “D-Hub”, αποτελούµενης από στελέχη του ∆ιαζώµατος και εξωτερικούς συνεργάτες. Όλες οι µελέτες που θα εκπονηθούν από το Σωµατείο “ΔΙΑΖΩΜΑ”, στο πλαίσιο των παραπάνω υποχρεώσεων, θα χρηµατοδοτηθούν από τα µέλη, τους δωρητές και χορηγούς του Σωµατείου “ΔΙΑΖΩΜΑ” και θα προσφερθούν στον ∆ήµο Αρχαίας Ολυµπίας δωρεάν, όπως και κάθε υπηρεσία που θα παρέχει το “ΔΙΑΖΩΜΑ” στο πλαίσιο του παρόντος Μνηµονίου».

ATTICA REVIEW: Στο παρελθόν έχετε πει ότι το έργο του σωµατείου συµβάλλει στην οικονοµική ανάπτυξη των ευρύτερων περιοχών, που βρίσκονται τα αρχαία θέατρα. Μπορείτε να το εξειδικεύσετε αυτό;

Η συµβολή του ∆ΙΑΖΩΜΑΤΟΣ στην οικονοµική ανάπτυξη των περιοχών όπου βρίσκονται τα αρχαία θέατρα, επιτυγχάνεται µέσα από τον σχεδιασµό των Πολιτιστικών ∆ιαδροµών και των Αρχαιολογικών Πάρκων. Τα προγράµµατα αυτά έχουν τη δυναµική να αποτελέσουν κινητήριο µοχλό για τη βιώσιµη ανάπτυξη µιας περιοχής, καθώς και για τη σύνδεση των µνηµείων της µε την τοπική επιχειρηµατικότητα και την παραγωγή του πρωτογενούς τοµέα της, όπως αυτή αποτυπώνεται και στη φιλοσοφία των προγραµµάτων του Ε.Σ.Π.Α.. Στην προσπάθεια αυτή, το ∆ΙΑΖΩΜΑ ενθαρρύνει την προώθηση δύο νέων θεσµών, που στοχεύουν στην εξασφάλιση της βιωσιµότητας των προγραµµάτων, το Cluster των Επιχειρήσεων και τον Φορέα ∆ιαχείρισης και Μάρκετινγκ Προορισµού (Destination Management/Marketing Organization – D.M.O.). Η δηµιουργία των δύο αυτών θεσµών αποσκοπεί στην υποστήριξη των Πολιτιστικών ∆ιαδροµών στο σύνολό τους, στην εξασφάλιση της συµµετοχής των τοπικών επιχειρήσεων, καθώς και στην υποβοήθηση των επιµέρους φορέων που συµβάλλουν στην επιτυχηµένη λειτουργία τους. Στην περίπτωση της «Πολιτιστικής ∆ιαδροµής των Αρχαίων Θεάτρων της Ηπείρου», θα ήθελα να αναφέρω τη δηµιουργία του Τοπικού Συµφώνου Υποστήριξης & Ανάπτυξης της ∆ιαδροµής. Θα έλεγα πως το Τοπικό Σύµφωνο λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος µεταξύ των παραγωγικών τοµέων της οικονοµίας της Περιφέρειας Ηπείρου – εν προκειµένω – και µετατρέπει τις επιχειρήσεις σε αειφόρο αλυσίδα αξίας. Πρόκειται για µια εθελοντική, συλλογική πρωτοβουλία των τοπικών επιχειρηµατιών, που συνδέει τα µνηµεία µε την τοπική οικονοµία, µε έµφαση στην τοπική γαστρονοµία και την οικονοµία της αγροδιατροφής και που ορίζει «κανόνες ποιότητας» για τις επιχειρήσεις που θέλουν να πάρουν µέρος στη διαδροµή. Για να υποστηρίξει το έργο των Περιφερειών στην υλοποίηση των προγραµµάτων τους, το ∆ΙΑΖΩΜΑ προχώρησε το 2019 στη δηµιουργία µιας ειδικής δοµής υποστήριξης των DMO και των cluster των Πολιτιστικών ∆ιαδροµών, το D-Hub.

ATTICA REVIEW: Έχετε κάποιο γενικότερο µήνυµα για τους αναγνώστες µας αυτές τις δύσκολες στιγµές που περνάει η χώρα µας και ο πλανήτης λόγω κορωνοϊού;

Αισθάνοµαι παιδί των κρίσεων. Οι σεισµοί της Καλαµάτας στις 13 και 14 Σεπτεµβρίου του 1986 ήταν η µεγαλύτερη δοκιµασία για εµένα και τη γενέθλια πόλη µου στη νεότερη ιστορία της και παράλληλα ο θρίαµβος των συνεργειών. Η ανασυγκρότηση της Καλαµάτας βραβεύθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, από το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο Πολεοδόµων (για την πρότυπη και ανθρωποκεντρική πολεοδοµική ανάταξη της Καλαµάτας) και από την EuropaNostra (για την ∆ιάσωση και ανάδειξη των µνηµείων της πόλης). Έχω διδαχθεί εποµένως από τη ζωή πως οι κρίσεις πέρα από δοκιµασίες, έχουν τη δυναµική να αποτελούν και ευκαιρίες στη ζωή µας. Ευκαιρίες για ενδοσκόπηση, για επαναπροσδιορισµό στόχων τόσο στην προσωπική µας ζωή όσο και στο ρόλο µας ως πολίτες, αλλά και για την πορεία της πατρίδας µας. Πέρα από το αρνητικό φαινόµενο µιας πανδηµίας, πιστεύω βαθιά πως η κατάσταση αυτή µας ώθησε να στοχαστούµε και να αναστοχαστούµε τη ζωή µας και τις αξίες που επιθυµούµε να την περιβάλλουν.

Μπορείτε να δείτε το 3o Newsletter the Attica Review, εδώ.